Μικρές Ιστορίες 7: Μια άγνωστη αστική μάχη στο Άργος Ορεστικό

                 

Ο Ιταλός Υπολοχαγός Τζιοβάννι Ραβάλλι του
Φρουραρχείου Καστοριάς ήταν ο βασικός οργανωτής
του Κομιτάτου στην περιοχή της Καστοριάς.

          Το χρονικό διάστημα από τον Ιούνιο του 1941 έως τον Σεπτέμβριο του 1943 η περιοχή της Καστοριάς βρισκόταν υπό ιταλική κατοχή. Στις αρχές Μαρτίου του 1943 συνέβη η πρώτη μεγάλη επιτυχία της Εθνικής Αντίστασης, κατά τη νικηφόρα μάχη στον Φαρδύκαμπο Σιάτιστας, όπου συνασπισμένα τμήματα του ΕΛΑΣ και της ΕΚΑ κατάφεραν μια μεγαλειώδη νίκη εναντίον των ιταλικών δυνάμεων. Παράλληλα, στις 4 Μαρτίου ο καπετάνιος Γιώργης Γιαννούλης εισήλθε στο Νεστόριο, ξεκινώντας την Αντίσταση στην Καστοριά. Στις 11 Μαρτίου οι ΕΛΑΣίτες εισέρχονται για μια ημέρα στο Άργος Ορεστικό και καταδιώκουν τις ιταλικές δυνάμεις που κατέφυγαν στην Καστοριά. Η ιταλική απάντηση στις κινήσεις των ελληνικών αντιστασιακών κινημάτων ήταν άμεση με τη δημιουργία του «Αξονοβουλγαρομακεδονικού Κομιτάτου» (ΜΒΚΟ) , μιας στρατιωτικής οργάνωσης τοπικών βουλγαρόφρονων κατοίκων που συνόδευε και υποστήριζε τις επιχειρήσεις των ιταλικών δυνάμεων. Ηγέτες του Κομιτάτου στην Καστοριά ήταν ο πρόεδρος Παν. Μακρής, ο αντιπρόεδρος Λουκάς Δαμιανίδης, οι Κοσμάς και Νικ. Σιστοβάρης, ο Κων. Παπαντωνίου, ο Κοσμάς Κυριακόπουλος και ο Πασχ. Γιαννάκης. Φρούραρχος του φρουραρχείου του Κομιτάτου Καστοριάς ορίστηκε ο Νικ. Σιστοβάρης (Μπαϊ-Κόλες) και του φρουραρχείου Άργους Ορεστικού ο Λουκάς Δαμιανίδης[1].

Το κλιμακοστάσιο του φρουραρχείου
των κομιτατζήδων στο Άργος Ορεστικό.

                 Το φρουραρχείο των κομιτατζήδων του Άργους Ορεστικού στεγαζόταν σε ένα νεόδμητο ιδιωτικό κτίριο στο κέντρο της πόλης, στην οικοδομή Γήττα-Σαμαρά που είναι σε χρήση μέχρι σήμερα στην οδό Μεγ. Αλεξάνδρου 19. Το κτίριο ανεγέρθηκε το 1936 και ήταν ένα από τα πρώτα κτίρια στην πόλη όπου χρησιμοποιήθηκε σκυρόδεμα. Αποτελείται από πλάκες σκυροδέματος που εδράζονται σε τοιχοποιία οπτόπλινθων και ελάχιστα υποστυλώματα[2]. Έτσι, ως σύγχρονο και επιβλητικό κτίριο εκείνης της εποχής, επιτάχθηκε από τις κατοχικές δυνάμεις. Στο υπόγειο της οικοδομής Γήττα-Σαμαρά υπάρχουν σώζονται ακόμη τα κρατητήρια, όπου φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν πολλοί Αργίτες κατά της Κατοχή. Στα μέσα Ιουλίου 1943 συνέβη στο φρουραρχείο του Άργους Ορεστικού μια άνευ προηγουμένου αστική μάχη για τα δεδομένα της περιοχής, για τη οποία έχουν γράψει δύο από τους συμμετέχοντες, οι μαχητές Αλιάκμονας και Διοβουνιώτης[3].

                Στα μέσα Μαΐου 1943 το 16^ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ Βερμίου εγκαθίσταται στα Καστανοχώρια νότια του Άργους Ορεστικού, που τότε θεωρούνταν ελεύθερη περιοχή από τις κατοχικές δυνάμεις. Αρχηγός του Συντάγματος ήταν ο Κωνταντίνος (Ντίνος) Κολλίτζας ή καπετάν Κολοκοτρώνης[4] από τη Βλαχέρνα Αρκαδίας. Το τμήμα εγκαταστάθηκε στους λόφους μεταξύ του Σκαλοχωρίου, της Ασπροκκλησιάς και Ασπρονερίου, κοντά στο παρατηρητήριο της ομάδας Αλιάκμων (ΕΛΑΣ Γράμμου), που βρισκόταν στο χωριό Κρεμαστή και επόπτευε το Άργος Ορεστικό. Την απόφαση για την επίθεση στο φρουραρχείο των κομιτατζήδων την πήρε ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης, ο οποίος με μια μικρή ομάδα διέβη τον Αλιάκμονα ποταμό κοντά στο Αμπελοχώρι τις βραδινές ώρες της 17^ης Ιουλίου 1943. Οι τέσσερις ομάδες με προσοχή προσέγγισαν το προκεχωρημένο φυλάκιο, που βρισκόταν στη νότια είσοδο της πόλης στη θέση Μπουφάρι. Αφου πρωτίστως υπέκλεψαν το παρασύνθημα του περίπολου εκείνης της ημέρας εξουδετέρωσαν τους κομιτατζήδες που το φυλούσαν και κινήθηκαν αθόρυβα στο κέντρο της πόλης.

               

Η ταράτσα του φρουραρχείου απ' όπου
καταρριχήθηκαν κινηματογραφικά
οι μαχητές του ΕΛΑΣ.

Οι δύο ομάδες παρατάχθηκαν γρήγορα γύρω από το φρουραρχείο των κομιτατζήδων, ενώ οι άλλες δύο με αρχηγό τον καπετάν Κολοκοτρώνη ανέβηκαν κατευθείαν στον 2^ο όροφο του κτιρίου, όπου βρισκόταν οι θάλαμοι που κοιμόταν οι κομιτατζήδες και ο ίδιος ο φρούραρχος Λουκάς Δαμιανίδης[5]. Αφου ξεγέλασαν τον υπαξιωματικό υπηρεσίας, αθόρυβα μάζευαν τα όπλα και εκτελούσαν τους κομιτατζήδες που κοιμόταν. Σύμφωνα με τον μαχητή Αλιάκμονα υπήρχαν 17 άτομα στο φρουραρχείο. Μερικοί ξύπνησαν από τον θόρυβο και έπιασαν τα όπλα τους, τραυματίζοντας τον ΕΛΑΣίτη Μπότσαρη και έναν πρώην χωροφύλακα. Ο Πετρίτσης τότε εκτέλεσε αυτόν που πυροβόλησε, ενώ οι υπόλοιποι πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Στο άκουσμα των πυροβολισμών συγκεντρώθηκε πλήθος, ενώ σύντομα κατεύθασαν οι ιταλικές δυνάμεις. Περικυκλωμένοι καθώς ήταν ο Κολοκοτρώνης σκέφτηκε την πρωτότυπη ιδέα να καταρριχηθούν με σχοινί στην πίσω πλευρά από την ταράτσα του κτιρίου. Έτσι και έγινε, πρώτα οι αιχμάλωτοι και μετά οι ΕΛΑΣίτες μαχητές κατέβηκαν από τρία σχοινιά που βρήκαν οι υπόλοιποι σε παρακείμενο σταύλο.

Μετα την κινηματογραφική αυτή απόδραση οι ομάδες κινήθηκαν γρήγορα έξω από την πόλη και πέρασαν τον Αλιάκμονα στις 03:30. Οι ΕΛΑΣίτες μετρούσαν 2 τραυματίες αλλά ήταν όλοι παρόντες, μαζί με τους 9 αιχμαλώτους κομιτατζήδες από το φρουραρχείο και ακόμη 3 από τα εξωτερικά φυλάκια. Συνολικά, λαφυραγωγήθηκαν 11 αυτόματα όπλα, 4 περίστροφα, 5 πιστόλια μπερέττα και 40 ιταλικές χειροβομβίδες. Ο στρατηγός Σαράφης αναφέρει πως πιάστηκε και το άλογο του αρχηγού Δαμιανίδη[6]. Η επίθεση στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία και φυσικά απέκτησε χαρακτήρα θριάμβου. Πολλοί πλέον μιλούσαν για 40-50 νεκρούς, προφανώς για να τονώσουν το ηθικό των υπολοίπων. Οι αιχμάλωτοι προωθήθηκαν στο Στρατηγείο Δυτικής Μακεδονίας του ΕΛΑΣ που βρισκόταν στον Πεντάλοφο Βοΐου, όπου πέρασαν ανταρτοδικείο.

Η ιστορική οικοδομή Γήττα-Σαμαρά σήμερα.

* Θερμές ευχαριστίες στους: Μ. Σανταλίδου, Κ. Σιώμου, Γ. Σαρρή, Φ. Παπαβασιλείου και Δ. Τσιαούση. 

---

[1] Ρ. Αλβανός, Κοινωνικές συγκρούσεις και πολιτικές συμπεριφορές στην περιοχή της Καστοριάς (1922-1949), ανέκδ. Διδακτορική διατριβή, Τμήμα Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ, Θεσ/νίκη 2005, σ. 224· Ο. Μπελεγάκη, Πτυχές της δράσης της Οχράνας στη Δυτική Μακεδονία με βάση νεότερες πηγές (1941-1943), ανεκδ. μεταπτυχιακή εργασία, Φιλοσοφική Σχολή ΑΠΘ, Θεσ/νίκη 2010, σ. 42

[2] Β. Κωστόπουλος, «Η πολεοδομία και η αρχιτεκτονική στο μεσοπολεμικό Άργος Ορεστικό», ανέκδοτη ανακοίνωση, Ημερίδα των εκδηλώσεων «100 χρόνια ιστορικές περιηγήσεις. 1912 Χρούπιστα – 2012 Άργος Ορεστικό», Άργος Ορεστικό 8 Δεκεμβρίου 2012, Δήμος Ορεστίδος

[3] Αλιάκμωνας (ψευδώνυμο), «Επιχείρηση κατά του φρουραρχείου των βουλγαροκομιτατζήδων του Άργους Ορεστικού», Εθνική Αντίσταση 99 (Απρ-Ιουν 1998), ΠΕΑΕΑ - ΔΣΕ, σ. 55-59· Π. Σελίδης (Διοβουνιώτης) / επιμ. Α. Ψαρομηλίγκος, «Τα άγνωστα ημερολόγια ενός αντάρτη. Από το ημερολόγιο ενός Αντάρτη του 2^ου Τάγματος του 16^ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Βερμίου», Ελευθεροτυπία, φ. 14.04.2007

[4] Ο Κωνσταντίνος Κολλίτζας (καπετάν Κολοκοτρώνης) ( -1944) καταγόταν από τη Βλαχέρνα Αρκαδίας και ήταν Έφεδρος Ανθυπολοχαγός που κατατάχθηκε στις δυνάμεις του ΕΛΑΣ το 1942 ως Διοικητής του 2^ου Τάγματος του 16^ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Βερμίου και αργότερα ολόκληρου του 16^ου Συντάγματος. Συμμετείχε σε πολλές μάχες στο Βέρμιο, τη Δυτική Μακεδονία και την Αρκαδία. Σκοτώθηκε στις 27.09.1944 στη μάχη του Σταυρού Βέροιας.

[5] Ο Λουκάς Δαμιανίδης (Luka Dimanov) ήταν βουλγαρόφιλος δοσίλογος που συνεργάστηκε με τις ιταλικές δυνάμεις κατά την Κατοχή. Καταγόταν από τον Κρανιώνα Καστοριάς και είχε οργανωθεί ως κομμουνιστής κατά τον Μεσοπόλεμο. Στην Κατοχή ορίστηκε αντιπρόεδρος του Αξονοβουλγαρομακεδονικού Κομιτάτου και φρούραρχος Άργος Ορεστικού. Διαδέχτηκε ως φρούραρχος τον Χρήστο Νασκόπουλο (Μπαϊ-Ρίστο) από το Πετροπουλάκι.

[6] Σ. Σαράφης, Ο ΕΛΑΣ, 2^η Έκδοση, Επικαιρότητα, Αθήνα 1999, σ. 448