Ο Νεολιθικός Οικισμός Αυγής

Θέση Νεολιθικού Οικισμού Αυγής

     Πρόσφατα, 500 μ. βόρεια του οικισμού της Αυγής και 10 χλμ. ΝΔ της Καστοριάς ήρθε στο φως πρώιμη εγκατάσταση των νεολιθικών χρόνων. Διαδοχικές ραδιοχρονολογήσεις των αρχαιολόγων έδειξαν ότι τα πρώτα ευρήματα από το πεδίο ανασκαφής προέρχονται από την Μέση Νεολιθική Εποχή και συγκεκριμένα την περίοδο 5650-4700 π.Χ  καλύπτοντας έτσι ένα χρονολογικό φάσμα 1000 περίπου ετών. Βέβαια, η κατοίκηση εδώ παρουσιάζει ασυνέχεια στο μεγάλο αυτό διάστημα και εμφανίζει μια σχετική πύκνωση στα μέσα της 6ης χιλιετίας π.Χ. Έτσι, ο Νεολιθικός Οικισμός της Αυγής έρχεται να συμπληρώσει τον μακρύ κατάλογο των νεολιθικών εγκαταστάσεων της Μακεδονίας, όπου συμπεριλαμβάνονται οι εγκαταστάσεις στη Ν. Νικομήδεια Ημαθείας (6700-5800 π.Χ), στα Σέρβια (6500-3000 π.Χ), στους Σιταγρούς (6500-5800 π.Χ) και το Ντίκιλι Τας Δράμας (5000-3500 π.χ), στο Δισπηλιό Καστοριάς (5500-3500 π.Χ), στα Παλιάμπελα (6500-4000 π.χ) και τον Μακρύγιαλο Πιερίας (5300-4500 π.Χ), στο Μάνδαλο και την Αραβησσό Πέλλας (4500-3200 π.Χ).

Τοπογραφικό των ανασκαφών

     Ο περιβάλλον χώρος του οικισμού χαρακτηρίζεται από λοφώδες ανάγλυφο με μικρές κλίσεις και ορίζεται βόρεια και νότια από χειμάρρους, στις όχθες των οποίων φιλοξενούνταν άλλοτε άφθονη υδρόφιλη βλάστηση. Στην περιφέρεια του μεγάλες εκτάσεις πρέπει να καλύπτονταν από μικτά φυλλοβόλα δάση βελανιδιάς, ενώ μερικά μέτρα από το ανασκαφικό πεδίο υπάρχει φυσική ανάβλυση πόσιμου νερού. Οι ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες της τοποθεσίας (εδάφη κατάλληλα για καλλιέργεια και βοσκή, παροχές ξυλείας και πόσιμου νερού) αποτέλεσαν αποφασιστικές προϋποθέσεις για την ίδρυση νεολιθικής εγκατάστασης εδώ[1].

Πανοραμικό πλάνο του ανασκαφικού πεδίου

     Από το 2002 βρίσκεται σε εξέλιξη ανασκαφικό πρόγραμμα της ΙΖ' Εφορίας Προϊστορικών και κλασσικών Αρχαιοτήτων (Ε.Π.Κ.Α) με επικεφαλή την δρ. αρχαιολόγο Γ. Στρατούλη στην περιοχή. Κατά τις ανασκαφές των ετών 2002 και 2003 ερευνήθηκε τμήμα της επίχωσης του νεολιθικού οικισμού σε έκταση 750 τ.μ. Βρέθηκαν, ανεξάρτητα στον χώρο, 4-5 κτίρια ορθογώνιας κάτοψης, μεσαίου ή μεγάλου μεγέθους (εμβαδόν από 25 – 30 τ.μ. μέχρι 60 – 70 τ.μ.) με αρκετούς υπαίθριους χώρους. Ως πρώτες ύλες για την κατασκευή των κτισμάτων χρησιμοποιούνταν υλικά που διέθετε σε αφθονία το περιβάλλον της περιοχής (ξύλο, άργιλος και υδροχαρή ή άλλα φυτά). Αραιά τοποθετημένοι πάσσαλοι από κορμούς δέντρων συνδυάζονταν με πλέγματα κλαδιών για να δημιουργήσουν τον κυρίως σκελετό, ενώ η κατασκευή ολοκληρωνόταν με απάλειψη αργίλου (λάσπης) [2]. Το 2004 πραγματοποιήθηκε γεωφυσική διασκόπηση του εδάφους της περιοχής με σκοπό την οριοθέτηση του οικισμού και την αποκάλυψη νέων ανθρωπογενών ιχνών. Έτσι, δυτικά των κατοικιών ήρθε στο φως ένα ευρύ, καμπυλόγραμμο όρυγμα πλάτους 5,5 με 11 μ. και ένα στενότερο πλάτους 1,2 μ. που πιθανολογούνται ότι αποτελούσαν τις εξωτερικές τάφρους,  οι οποίες περιέβαλαν αν όχι το σύνολο τότε ένα μεγάλο τμήμα του οικισμού[3]. Σήμερα, οι ανασκαφές εκτείνονται σε πεδίο άνω των δύο στρεμμάτων, ενώ η συνολική έκταση του οικισμού προσδιορίζεται στα 60 στρέμματα. 

Αναπαράσταση των νεολιθικών καλύβων. Σχέδιο Δ. Χαρίτωνος

     Τα μέχρι στιγμής κινητά ευρήματα από την Αυγή είναι πολλά σε αριθμό και ποικίλουν χρήσης. Εκτός τα πολυπληθή δομικά στοιχεία από έξι τουλάχιστον ανεξάρτητα κτίρια (πηλόμαζες, ξύλινοι πάσσαλοι και πασσαλότρυπες με ίχνη απανθρακωμένων πασσάλων, τάφροι θεμελίωσης κτισμάτων) έχουν έρθει στο φως εννέα μικρά αγγεία με καμμένα ανθρώπινα οστά που πιθανολογείται ότι προέρχονται από το νεκροταφείο του οικισμού[4], μεγάλος αριθμός θραυσμάτων κεραμικής που προέρχεται από μία ευρύτατη ποικιλία διακοσμημένων και ακόσμητων αγγείων, ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα ειδώλια, κοσμήματα, μια πήλινη σφραγίδα με σπειροειδές ανάγλυφο και μία οστέινη φλογέρα. Οι κάτοικοι της νεολιθικής Αυγής ήταν γεωργοί και κτηνοτρόφοι, έτσι έχει βρεθεί ένας μεγάλος αριθμός από κόκαλα ζώων, απανθρακωμένοι σπόροι σιταριού και φακής, λίθινα εργαλεία επεξεργασίας τροφής και αιχμές που χρησιμοποιούνταν στο κυνήγι ζώων[5]. 

Ανθρωπόμορφο ειδώλιο

Αγγεία και εργαλεία από την Αυγή

Οστέινη φλογέρα

     Για την περαιτέρω ανάλυση των ευρημάτων έχει δημιουργηθεί πρόσφατα στον πρώην Αστυνομικό Σταθμό Αυγής ένα κέντρο προβολής και τεκμηρίωσης των ανασκαφών με μια μικρή έκθεση ευρημάτων. Βασικός στόχος του όλου εγχειρήματος αποτελεί η γνωστοποίηση των ανασκαφών στο κοινό και η προσέλκυση επισκεπτών, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων και τη δημιουργική απασχόληση των ενδιαφερομένων. Τέλος,  με ενδιαφέρον αναμένονται νέα ευρήματα και στοιχεία από την ανασκαφική έρευνα που βρίσκεται σε εξέλιξη, καθώς γίνεται αντιληπτή η σημασία ενός τέτοιου αρχαιολογικού χώρου για την περιοχή και τον εμπλουτισμό της τοπικής ιστορίας.    

Από τις ανασκαφές στην Αυγή

πηγές εικόνων
 Γ. Στρατούλη, Νεολιθική Αυγή Καστοριάς - Ένα χωριό πριν 7500 χρόνια, Αρχαιολογία & Τέχνες 91 (Ιουν 2004)
 Γ. Στρατούλη, Νεολιθικός Οικισμός Αυγής, εφ. Ορίζοντες (17.9.2008)
 neolithicavgi.gr

---

[1]  Γ. Στρατούλη, Νεολιθική Αυγή Καστοριάς - Ένα χωριό πριν 7500 χρόνια, Αρχαιολογία & Τέχνες 91 (Ιουν 2004), σ. 111
[2]  ο.π, σ. 111
[3]  Γ. Στρατούλη,  Μεταξύ πηλών, πλήθων και πασσάλων, μαγνητικών σημάτων και αρχαιολογικών ερωτημάτων: τάφροι οριοθέτησης και θεμελίωσης στο Νεολιθικό Οικισμό Αυγής Καστοριάς, ΑΕΜΘ 19 (2005), σ. 323-332
[4]  Γ. Στρατούλη, Νεολιθικός Οικισμός Αυγής, εφ. Ορίζοντες (17.9.2008)
[5]  Γ. Στρατούλη, Νεολιθική Αυγή Καστοριάς - Ένα χωριό πριν 7500 χρόνια, Αρχαιολογία & Τέχνες 91 (Ιουν 2004), σ. 111-113