Ο Νεολιθικός Οικισμός Κολοκυνθούς

Η θέση του Νεολιθικού Οικισμού Κολοκυνθούς

     Η εικόνα της περιοχής και των ανθρώπων που κατοικούσαν σε αυτή κατά τη Νεολιθική Εποχή, έγινε γνωστή κυρίως μέσα από τις ανασκαφές του Λιμναίου Οικισμού Δισπηλιού.Επίσης, τα τελευταία χρόνια όλο και πιο γνωστός γίνεται ο Νεολιθικός Οικισμός της Αυγής, μιας και ανασκαφές σε αυτόν πραγματοποιούνται τα τελευταία 8 χρόνια, φέρνοντας στο φως σπουδαία ευρήματα. Όμως, την ίδια περίπου περίοδο που εντοπίστηκε η θέση στην Αυγή, ήρθε στο φως ακόμη μια νεολιθική εγκατάσταση 1 χλμ. ανατολικά του χωριού Κολοκυνθού, και 200μ. από τον βόρειο κλάδο του Αλιάκμονα (Λαδοπόταμος). Η θέση αυτή παραμένει παντελώς άγνωστη και αν εξαιρέσει κανείς μια πρόχειρη εξάμηνη ανασκαφή μετά την ανακάλυψή της, δεν έχουν πραγματοποιηθεί άλλες έρευνες, αντιθέτως το αρχαιολογικό τοπίο υπέστη σοβαρές καταστροφές και αλλοιώθηκε σημαντικά.     

Τοπογραφικό της γύρω περιοχής

                        Ο οικισμός στην Κολοκυνθού εντοπίστηκε το καλοκαίρι του 2001 κατά την διάνοιξη του κάθετου άξονα της Εγνατίας Οδού, που συνδέει την Μπάρα Σιάτιστας με τον Συνοριακό Σταθμό της Κρυσταλλοπηγής και την Αλβανία, διερχόμενος από την περιοχή της Καστοριάς. Στο τμήμα Κωσταράζι – Κορομηλιά, σε ελάχιστη απόσταση από τον κόμβο των Μανιάκων, οι εκσκαφείς φέραν στην επιφάνεια αρχαιολογικά ίχνη και ειδοποιήθηκε η αρμόδια υπηρεσία, αφού πρώτα καταστράφηκε το ανώτερο στρώμα της επίχωσης, πάχους 0,5 μ., εξαφανίζοντας σπουδαία στοιχεία για το αρχαιολογικό έργο. Αμέσως, ξεκίνησαν σωστικές ανασκαφές από την ΙΖ’ Ε.Π.Κ.Α, με υπεύθυνο τον Χ. Τσούγγαρη, που διήρκησαν μέχρι τον Φεβρούριο του 2002. Η χάραξη της οδού μεταβλήθηκε λίγο, παρ΄όλα αυτά ένα μικρό κομμάτι μόνο ερευνήθηκε κάτω από αυτή, πριν γίνει κατάχωση και χαθεί μια για πάντα άγνωστο τμήμα του νεολιθικού οικισμού[1]. Όσον αφορά την υπόλοιπη έκταση, ανασκάφηκε περίπου 1 στρ. με τετράγωνο κάναβο, φέρνοντας σημαντικά στοιχεία στο φως. Έκτοτε το σκάμμα σκεπάστηκε, περιμένοντας μια περισσότερο ολοκληρωμένη ανασκαφή. 

Φωτογραφία από τις ανασκαφές. Διακρίνονται οι
πασσαλότρυπες που εδράζονταν οι νεολιθικές καλύβες

               Στο ανασκαφικό πεδίο, ειδικά στο ΒΔ τμήμα του, εντοπίστηκαν λάκκοι διαφόρων διαστάσεων και σχημάτων, οι οποίοι είχαν μάλλον αποθηκευτική ή απορριμματική λειτουργία, καθώς βρέθηκαν διάσπαρτα μέσα σ’ αυτούς λίθινα και οστέϊνα εργαλεία, κεραμικά θραύσματα και οστά ζώων. Το ότι λειτουργούσαν μερικοί ως αποθηκευτικοί χώροι ενισχύεται από την επίστρωση του πυθμένα δύο λάκκων με βότσαλα. Το χώμα μέσα σε αυτούς είναι μαύρο, υγρό και πηλώδες, πιθανών από τα πολλά οργανικά απορρίμματα [2]. Ακόμη, βρέθηκαν 71 πασσαλότρυπες, που όμως δεν μπόρεσαν μέχρι στιγμής να δώσουν ικανοποιητικά στοιχεία για την μορφή των καλυβών, και δομικά υλικά από πηλό (μαζί με άχυρο) μεταγενέστερης περιόδου από τους λάκκους, αποδεικνύοντας την μακροχρόνια και ίσως σταδιακή κατοίκηση του οικισμού. Πάντως, όλα τα ευρήματα αναφέρονται από την μέση ως το τέλος της Νεολιθικής Εποχής[3].  

Κάτοψη του ανασκαφικού πεδίου

        Στα κινητά ευρήματα συγκαταλέγονται πολλά είδη κεραμικής και μεγάλη ποικιλία αγγείων: φιάλες, αμφορείς, πίθοι, τράπεζες, μυκίλλα αγγεία, ηθμοί, καρποδόχοι και ένας λύχνος. Συνολικά βρέθηκαν 25 πήλινα ειδώλια με χαράξεις, τμηματικά ή ολόκληρα,  που έχουν γυναικείες ή ζωόμορφες όψεις. Ακόμη, πλήθος λίθινων εργαλείων με οξείες γωνίες και οστέινων από κόκαλα αίγας, προβάτου και ελαφιού. Τέλος, περιορισμένος αριθμός κοσμημάτων, μεταξύ των οποίων πήλινες χάντρες με οπή (που αποτελούσαν περιδέραιο), πήλινα πηνία και περίαπτα και τμήμα μιας οστέινης σφραγίδας[4].

       Συμπερασματικά, γίνεται αντιληπτή η σπουδαιότητα αυτής της αρχαιολογικής τοποθεσίας, μιας και σε μερικούς μόνο μήνες εντοπίστηκε σημαντικός αριθμός ευρημάτων. Το ανασκαφικό έργο πρέπει να πάρει τον δρόμο του και να προστατευτεί άμεσα ο χώρος από τις ανθρωπογενείς επιρροές που τον καταστρέφουν. Κλείνοντας με τα νεολιθικά ευρήματα στον νομό Καστοριάς, αναφέρουμε τους λίθινους πέλεκεις που βρέθηκαν στην πέριξ ζώνη της Παναγίας Κουμπελίδικης και κοντά στο Κρανοχώρι, τα ευρήματα στην Κρεπενή και τα ίχνη σε ένα σπήλαιο κοντά στην Κορομηλιά και το Κάστρο του Νεστορίου.   

   

Ειδώλιο από την Κολοκυνθού

Μερικά από τα κεραμικά σκευή που ήρθαν στο φως

                 

πηγές εικόνων
Χ. Τσούγγαρης - Θ. Σαλωνίδης - Α. Δούμα - Χ. Σαρρηγιαννίδου, Κολοκυνθού: Ένας νέος παραποτάμιος Νεολιθικός Οικισμός του Ν. Καστοριάς, ΑΕΜΘ 16 (2002), Θεσ/νίκη, 2004

---

[1]  Χ. Τσούγγαρης, Χρονικά, Αρχαιολογικό Δελτίο 56 (2001),  Αθήνα, σ.

[2]  Χ. Τσούγγαρης - Θ. Σαλωνίδης - Α. Δούμα - Χ. Σαρρηγιαννίδου, Κολοκυνθού: Ένας νέος παραποτάμιος Νεολιθικός Οικισμός του Ν. Καστοριάς, ΑΕΜΘ 16 (2002), Θεσ/νίκη, 2014, σ. 626

[3]  ο.π, σ. 628-630

[4]  ο.π, σ. 631-636