Η 25η Μαρτίου 1930 στην Καστοριά

Στιγμιότυπο από τους εορτασμούς της 25ης Μαρτίου 1930, έξω από τον Μητροπολιτικό Ναό της Καστοριάς. Στρατιώτες ενός λόχου που έδρευε στην πόλη είναι ντυμένοι εύζωνες, πιο πίσω πλήθος μαθητών και πολιτών. Γύρω από τον ναό υπήρχε καλντερίμι, ενώ δεν είχε χτιστεί ακόμη η κιονοστοιχία στην νότια πλευρά του. 

Μακεδονικό Ζήτημα: Ιστορία και πραγματικότητες

Αλυτρωτικός χάρτης της ενιαίας «Μακεδονίας» που εκτείνεται
σε τρία κράτη. Εμπεριέχεται στα σχολικά εγχειρίδια της FYROM.

Το θέμα της ονομασίας του γειτονικού κρατιδίου των Σκοπίων αποτελεί ένα χρονίζον και δυσεπίλυτο ζήτημα, τμήμα μονάχα του λεγόμενου Μακεδονικού Ζητήματος που αφορά όλα τα νότια βαλκανικά κράτη εδώ και 150 περίπου χρόνια. Τους τελευταίους 1-2 μήνες επανήλθε και πάλι στο πολιτικό και διπλωματικό προσκήνιο η συζήτηση για την επίλυση της ονομασίας, που απασχολεί έντονα τους Έλληνες πολίτες και ιδιαίτερα τους κατοίκους της περιοχής της Μακεδονίας. Οι πάσης φύσεως  πολιτικάντηδες και δημοσιογράφοι που εκφέρουν δημόσια άποψη για το ζήτημα, κατά κανόνα δεν έχουν ιδέα για την ιστορική διάσταση του θέματος και απλά κινητοποιούνται για ψηφοθηρικούς, οικονομικούς ή ιδεοληπτικούς λόγους. Πιστεύουν ότι το πρόβλημα ξεκίνησε το 1991 ή το 1944.

Γενικά, το ζήτημα της ονομασίας ήταν ανέκαθεν το ιδανικό πεδίο δράσης για μια μεγάλη και πολυπληθή γκάμα ανθρώπων: πατριδοκάπηλους και πατριδέμπορους, διεθνιστές, φανατικούς εθνομηδενιστές και απάτριδες, απατεώνες που προσπαθούν να προωθήσουν τα οικονομικά συμφέροντα των εταιρειών τους και πραγματικούς εθνοπροδότες με την απόλυτα κυριολεκτική έννοια. Θέλοντας να πιστεύουμε ότι δεν εκπροσωπούμε κανέναν από τους παραπάνω καριερίστες, θεωρήσαμε σκόπιμο να καταθέσουμε μια άποψη όχι ως ειδικοί πολιτικοί επιστήμονες ή ιστορικοί, αλλά ως απλοί ευαισθητοποιημένοι πολίτες, ως Έλληνες και Μακεδόνες ταυτόχρονα. Τα Ιστορικά Καστοριάς καταπιάνονται συνήθως με ιστορικά και όχι πολιτικά ή θέματα επικαιρότητας. Στην προκειμένη περίπτωση θα προέκυπτε ένα βάρος συνείδησης αν δεν καταθέταμε δυο λόγια, καθώς ασχολούμαστε περίπου 10 χρόνια με το διάβασμα και την ενημέρωση πάνω στα ζητήματα που αφορούν τη Μακεδονία, όπως και την έρευνα και τη συγγραφή ιστορικών θεμάτων για ένα τμήμα της, την Καστοριά.

Η Καστοριά με μια ματιά: Πολιτισμός - Εκδηλώσεις (Φθινόπωρο)

Εμποροπανήγυρη Μαυροχωρίου (μέσα Σεπτεμβρίου)

Στο παραλίμνιο Μαυροχώρι διοργανώνεται κάθε χρόνο στα μέσα Σεπτεμβρίου μια πολυήμερη εμποροπανήγυρη τοπικού χαρακτήρα. Η σύγχρονη διοργάνωση ξεκίνησε το 1950 στη θέση μιας παλιάς ονομαστής εμποροπανήγυρης των χρόνων της Τουρκοκρατίας. Ο επισκέπτης μπορεί να κάνει εδώ τις αγορές του, να γευτεί νόστιμα κρεατικά και να διασκεδάσει στο λούνα παρκ που στήνεται δίπλα στη λίμνη.

Μεγάλη Εμποροπανήγυρη Άργους Ορεστικού (τέλη Σεπτεμβρίου)

Ετησίως, το κορυφαίο εμπορικό γεγονός στην Περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας είναι η μεγάλη εμποροπανήγυρη του Άργους Ορεστικού που διοργανώνεται υπό την αιγίδα του δήμου την τελευταία εβδομάδα του Σεπτεμβρίου. Συνήθως, το πανηγύρι ξεκινά ημέρα Τετάρτη και λήγει Τρίτη, δηλαδή έχει διάρκεια 7 ημερών. Στη Χρούπιστα (παλαιότερη ονομασία της κωμόπολης)  γινόταν ήδη από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας μια από τις σπουδαιότερες εμποροπανηγύρεις της Μακεδονίας, η οποία άγνωστο πότε ξεκίνησε. Τότε πωλούνταν ζώα, υφαντά, τάπητες, πολλά αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα, γλυκά, οικιακά σκεύη και εργαλεία. Αρχικά, οι πάγκοι των εμπόρων στήνονταν στον ανοιχτό χώρο του Κασλά, όπου βρίσκεται σήμερα το δημαρχείο και το πάρκο της κωμόπολης. Κατά τη δεκαετία του 1980 μεταφέρθηκαν στον χώρο του Κέντρου Υγείας και σε αυτή του 1990 σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο κοντά στην είσοδο του αστικού ιστού. Εκεί, ανοικοδομήθηκε και ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Νεκταρίου, η δεύτερη ενορία του Άργους. 

Η Καστοριά με μια ματιά: Πολιτισμός - Εκδηλώσεις (Καλοκαίρι)

Χριστοπούλεια (τέλη Ιουνίου)

Τα Χριστοπούλεια είναι ένας καλοκαιρινός πολιτιστικός θεσμός που πραγματοποιείται στα τέλη Ιουνίου σε διάφορα σημεία της πόλης της Καστοριάς. Το όνομά τους προέρχεται από τον μεγάλο λόγιο ποιητή του 18ου αι. Αθανάσιο Χριστόπουλο, που γεννήθηκε στην Καστοριά. Διοργανώνεται με φροντίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Καστοριάς «Αθανάσιος Χριστόπουλος» και υπό την αιγίδα του Δήμου και της Περιφ. Ενότητας Καστοριάς. Στις εκδηλώσεις συμπεριλαμβάνονται: εκθέσεις ζωγραφικής, αγιογραφίας και φωτογραφίας, εκπαιδευτικές ομιλίες, παιχνίδια για παιδιά, θεατρικές και χορωδιακές παραστάσεις, αθλητικές και χορευτικές εκδηλώσεις και μουσικές βραδιές.

Κλήδωνας (24 Ιουνίου)

Ο κλήδωνας είναι ένας ακόμη πανάρχαιος εορτασμός που σχετίζεται με την αναγέννηση της ζωής και της φύσης. Εορτάζεται σε πολλές περιοχές της Ελλάδας με παραλλαγμένα έθιμα. Στην περιοχή της Καστοριάς σηματοδοτεί επίσης την έναρξη του καλοκαιριού. Η ονομασία προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη «κλήδων», όπου σημαίνει μαντεία ή προφητεία. Σύμφωνα με το έθιμο τα νεαρά κορίτσια μιας γειτονιάς ή ενός χωριού συγκεντρώνονται σε κάποιο σπίτι την παραμονή της 24ης Ιουνίου, που τιμάται από την ορθόδοξη πίστη ο «καλοκαιρινός Αη-Γιάννης», δηλαδή το Γενέθλιο του Τιμίου Ιωάννη Προδρόμου. Τότε στέλνεται ένα κορίτσι να φέρει το «αμίλητο νερό», δηλαδή ένα γκιούμι με νερό (παλαιότερα από τη λίμνη) και στη διαδρομή δεν πρέπει να αρθρώσει λέξη. Τότε τα αγόρια της γειτονιάς σκάρωναν κάθε λογής πειράγματα προκειμένου να το κάνουν να μιλήσει. Παράλληλα, μετέφερουν ένα κλαδί στο σπίτι και το στολίζουν με φρούτα της εποχής, όπως κεράσια, κορόμηλα, ροδάκινα και βερίκοκα, ενώ στην κορυφή στερεώνουν ένα λουλούδι, συνήθως γιαννάκι. Στο γκιούμι με το νερό ρίχνει κάθε κορίτσι κάποιο κόσμημα και τυλίγεται με ένα κόκκινο πανί. Τότε τραγουδούν και χορεύουν όλες γύρω από τον κλήδωνα και το γκιούμι τα παραδοσιακά τραγούδια της γιορτής και δέχονται τα κεράσματα. Αργότερα όταν βγει το κόσμημα από το νερό θα προφητεύσει στην καθεμιά ποιον θα παντρευτεί, καθώς το βράδυ θα τον δει στο όνειρό της. Στο Άργος Ορεστικό τα κορίτσια ντύνονταν νυφούλες και πηγαίναν όλες μαζί στις βρύσες της πόλης, όπως και στην Κλεισούρα όπου ονομάζεται Γκαλιάτα. Τις τελευταίες δεκαετίες το έθιμο του κλήδωνας έχει ατονήσει κάπως και διοργανώνεται περιστασιακά μόνο από κάποιους συλλόγους. 

Η Καστοριά με μια ματιά: Πολιτισμός - Εκδηλώσεις (Άνοιξη)

Μπουμπούνες ή Παλιαπούλιες – Χάσκαρης (Κυριακή Αποκριών)

Οι μπουμπούνες ή παλιαπούλιες αποτελούν επίσης ένα σύγχρονο κατάλοιπο αρχαίων παγανιστικών εθίμων που σχετίζονται με τη λατρεία των θεών μέσω του ανάμματος της φωτιάς. Σύμφωνα με αυτό, σε κάθε γειτονιά ανάβει μια μεγάλη υπαίθρια φωτιά κατά την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς. Γύρω από τη φωτιά χορεύουν οι κάτοικοι και επισκέπτες με συνοδεία παραδοσιακών ρυθμών, κερασμάτων και πιοτού.

Η προετοιμασία της μπουμπούνας γίνεται μήνες πριν το άναμμα. Τα παιδιά κάθε γειτονιάς τριγυρίζουν τις ημέρες του χειμώνα στα ρουμάνια (άλση) που βρίσκονται γύρω από την πόλη για να κόψουν κλαδιά δέντρων και αγκάθια, τα λεγόμενα «τσάκνα». Συνήθως δεν κόβουν κορμούς δέντρων αλλά ξερά κλαδιά, που είναι ιδιαίτερα εύφλεκτα και δίνουν όγκο στη μπουμπούνα. Μεταφέρουν τα τσάκνα στο σημείο όπου θα στηθεί η μπουμπούνα και δίπλα κατασκευάζουν μια πρόχειρη καλύβα, όπου θα παραμένουν τις κρύες ημέρες «περιπολώντας» τα αγκάθια τους. Αυτό γίνεται γιατί υπάρχει πατροπαράδοτα μεγάλος ανταγωνισμός μεταξύ των γειτονιών για το ποιος θα έχει τη μεγαλύτερη μπουμπούνα. Έτσι, δεν είναι σπάνιο φαινόμενο τα παιδιά μιας γειτονιάς να «κλέβουν» τα τσάκνα κάποιας άλλης, κάνοντας καζούρα στους αντιπάλους τους. Όταν πλησιάσει η τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, τα παιδιά μαζί με άτομα μεγαλύτερης ηλικίας στήνουν στήνουν τον «νούρο», δηλαδή τον κεντρικό στύλο γύρω από τον οποίο θα στηθούν τα τσάκνα σε ύψος πολλών μέτρων. Αυτό γίνεται συνήθως στο μεϊντάνι, δηλαδή την πλατεία ή κάποιο μεγάλο άνοιγμα μεταξύ των σπιτιών της γειτονιάς. Η φωτιά πυρώνει από νωρίς το βράδυ και γύρω της στήνεται ένα γλέντι με πλούσια κρεατικά και κρασί, ενώ η μουσική, ο χορός και το κέφι δεν έχουν σταματημό μέχρι αργά το βράδυ. Παλαιότερα, όταν χαμήλωνε η φωτιά και έμεναν τα κάρβουνα, κάποιοι θαρραλέοι πυροβάτες περνούσαν από πάνω της για να «απαλλαγούν από τους ψύλλους» με πολλά περιπαιχτικά σχόλια των παριστάμενων. Μεγάλες παραδοσιακές μπουμπούνες γίνονται κάθε έτος σε γειτονιές της Καστοριάς (το Ντολτσό, το Απόζαρι, την πλατεία Ομονοίας, την Καλλιθέα, το Νταϊλάκη, τα ΛΥΒ, τη Χλόη και τις Εργατικές Κατοικίες), του Άργους Ορεστικού (Βαρόσι, Τζαμί, Πατσούρα, Ροδάνη, Καλλιθέα, Κασλάς), αλλά και σε κάθε χωριό. Την ευθύνη για το άναμμα έχουν συνήθως οι τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι ή ο δήμος.