Τα μοναστήρια της Καστοριάς (μέρος 2ο)

Μεταβυζαντινή Εποχή

Μονή Προφ. Ζαχαρία Γράμμου

Το παλιό καθολικό περιτριγυρισμένο από δέντρα

     Φωλιασμένος σε ένα ξέφωτο του δασωμένου Γράμμου, δίπλα στις όχθες του Αλιάκμονα, εντοπίζεται ο μικρός ναός αφιερωμένος στον Προφ. Ζαχαρία, εγγεγραμμένος, σταυροειδής με τρούλο και στέγαση από πλάκες σχιστόλιθου. Η θέση βρίσκεται ανάμεσα στο τρίγωνο των οικισμών Γράμμος-Πεύκο-Τρίλοφος (Σλήμνιτσα) και περιβάλλεται από ένα μοναδικής ομορφιάς φυσικό τοπίο. Η ακριβής χρονολόγηση του ναού, που αποτελούσε το καθολικού ενός μοναστηριού, καθίσταται προβληματική καθώς η υπέρθυρη κτητορική επιγραφή του έχει καταστραφεί. Ο Π. Τσαμίσης το ανάγει στη Βυζαντινή Εποχή (πιθανότατα εσφαλμένα), χωρίς να αναφέρει περισσότερα[1]. Μοναδική μαρτυρία αποτελεί μια επιγραφή στο εσωτερικό με τη χρονολογία 1673. Πάντως, οι περισσότεροι ερευνητές τοποθετούν την ίδρυσή του στα τέλη του 16^ου αι., καθιστώντας το ένα από τα παλαιότερα μοναστήρια της Καστοριάς.
Το μοναστήρι φαίνεται να διατηρούσε σχέσεις με την παλαιότερη μονή Ταξιαρχών Τσούκας, ίσως ήταν μετόχι της, καθώς το μέγεθος του καθολικού δεν παραπέμπει σε ένα μεγάλο μοναστήρι. Τριγύρω του αναπτύχθηκε ένας μικρός βλάχικος οικισμός με το όνομα Άγιος Ζαχαρίας, ως συνοικισμός του γειτονικού Λιανοτοπίου, με τους ονομαστούς αγιογράφους του. Το 1769 μετά την καταστροφή και εγκατάλειψη του Λιανοτοπίου εγκαταστάθηκε εδώ μουσουλμανικός πληθυσμός, που μετονόμασε το χωριό σε Ζαγκάρι και μετέτρεψε τον ναό σε τζαμί[2]. Αργότερα, σύμφωνα με μαρτυρίες αλλόθρησκοι μουσουλμάνοι μετέτρεψαν τον ναό σε στάβλο, ενώ το 1921 προστέθηκε ο πρόναος με πρωτοβουλία του Π. Τσαμίση και κατοίκων των γύρω χωριών[3]. Σήμερα, σώζεται από το μοναστήρι μόνο το καθολικό σε κακή κατάσταση, κυρίως εσωτερικά, και τριγύρω κάποια ίχνη θεμελίων των κελιών.  

Όψη του σωζόμενου ναού του Αγ. Ζαχαρία

Μονή Αγ. Γεωργίου Επταχωρίου

Πλάνο του μοναστηριού

      Είναι κτισμένη σε μια δασωμένη χαράδρα, στους πρόποδες του υψώματος Τάλιαρος, μιας εκ των αμέτρητων απολήξεων του όρους Βόϊο, 4 χλμ. ΝΑ του Επταχωρίου. Ιδρύθηκε το δεύτερο τέταρτο του 17^ου αι., στα επόμενα χρόνια μετά το 1625, το έτος δηλαδή ανέγερσης της εκκλησίας του Αγ. Γεωργίου. Γι’ αυτό μας πληροφορεί η επιγραφή στο υπέρθυρο του κυρίως ναού, μαζί με τα ονόματα των ιδρυτών, του ιερέα του Παλιοχωρίου Κάλλιστο και του μοναχούς Ιωάσαφ και Γερμανό.  Ο Α. Δάρδας υποστηρίζει ότι η ίδρυσή της μονής σχετίζεται με την καταστροφή ενός άλλου μοναστηριού την ίδια εποχή, αυτό του Παλιοκριμμινίου, που βρισκόταν λίγα χιλιόμετρα βορειότερα[4]. Η μονή μετατράπηκε σε γυναικεία κάποιες περιόδους της Τουρκοκρατίας και καταστράφηκε στα τέλη του 19^ου αι., έχοντας διατηρηθεί μόνο το καθολικό. Στον 20^ο αι. εγκαταβιούν κατά καιρούς ορισμένοι μοναχοί, αλλά η επίβλεψη ανατίθεται στον ιερέα του Επταχωρίου. Το 1973 κηρύχθηκε επίσημα μεταβυζαντινό μνημείο. Μέχρι το 1974 το μοναστήρι ανήκε στην Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης, οπότε παρήλθε σε αυτή της Καστοριάς. Σήμερα, σώζεται σε καλή κατάσταση το καθολικό του 1625, αθωνικού τύπου[5] με δύο τρούλους και αξιόλογες τοιχογραφίες[6], το παρεκκλήσι των Εισοδίων της Θεοτόκου και η πτέρυγα των κελιών που χτίστηκε το 1881.                                 

Κάτοψη του καθολικού 
(σχέδιο Μ. Πολύβιου)

Παλιά φωτογραφία από το εσωτερικό της μονής

                                                                                  

Μονή Αγ. Αθανασίου Ζηκοβίστης

Ο ναός του Αγ. Αθανασίου

    Βρίσκεται σε ένα λόφο μεταξύ των οικισμών Σπήλιος, Κερασώνα και Αγ. Ηλίας, πήρε το όνομά της από την παλαιότερη ονομασία του χωριού Σπήλιος (Ζηκόβιστα). Η μονή κτίστηκε το 1629, σύμφωνα με δύο τούρκικα φιρμάνια που σήμερα θεωρούνται χαμένα. Η ίδρυση και αυτού του μοναστηριού έχει να κάνει με την κατάλυση άλλου παλαιότερου στη θέση Παλιομονάστηρο, μεταξύ των σημερινών οικισμών της Δαμασκηνιάς και του Διχείμαρρου Βοϊου[7]. Το 1747 η μονή ανακαινίσθηκε από τον Παρθένιο και το 1785 αγιογραφήθηκε το καθολικό που σώζεται έως σήμερα.  Περί τα τέλη του 19ου αι. λειτούργησε εδώ σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για όλη την περιοχή των Καστανοχωρίων. Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα το μοναστήρι έπαιξε σημαντικό ρόλο μιας και πολλοί έλληνες καπετάνιοι έβρισκαν καταφύγιο εδώ, ώσπου τον Μάρτιο του 1905 οι βούλγαροι κομιτατζήδες το πυρπόλησαν[8]. Σήμερα, διασώζεται το καθολικό, ένας μικρός δίχωρος ναός, τύπου μονόκλιτης θολοσκέπαστης βασιλικής, και μικρό τμήμα του περιβόλου. Το μοναστήρι έγινε πρόσφατα και πάλι ενεργό, διοικητικά ανήκει στον Ν. Καστοριάς, αλλά εκκλησιαστικά υπάγεται από το 1918 στην Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης, ενώ το 1976 χαρακτηρίστηκε ως μνημείο και έγιναν εργασίες συντήρησης. 

Το καθολικό και ο περίβολος μέσα από ευρυγωνικό φακό

Μονή Αγ. Νικολάου Κορομηλιάς       

Η εκκλησία του Αγ. Νικολάου στην Κορομηλιά

     Το μοναστήρι της Κορομηλιάς, που είναι αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο, βρίσκεται 1 περίπου χιλιόμετρο του οικισμού και 9 χλμ. δυτικά της Καστοριάς. Κτίστηκε στο μέσον ενός γραφικού βοσκότοπου, στις δυτικές απολήξεις του όρους Αγία Τριάδα. Η ίδρυσή του ανάγεται στις αρχές του 18^ου αι. και συγκεκριμένα το 1716 από τον μοναχό Μελέτιο. Η μονή πρέπει να θεωρείται ως συνέχεια της βυζαντινής μονής των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, που υπήρχε βορειότερα στο φαράγγι της Κορομηλιάς[9]. Το άγριας ομορφιάς και δύσκολα προσβάσιμο φαράγγι που το διαρρέει ο παραπόταμος του Αλιάκμονα, Λαδοπόταμος, από πολύ νωρίς προσέλκυσε μοναχούς, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν είτε στη μονή, είτε στα πολυάριθμα απομονωμένα ασκηταριά των σπηλαίων του. Κατά τη διάρκεια του αγώνα για τη Μακεδονία, η μονή διαδραμάτισε σημαίνοντα ρόλο για την περιοχή των Κορεστίων, όπου διαδραματίστηκαν πολλές ένοπλες συγκρούσεις. Μάλιστα, το σώμα κομιτατζήδων του Κόλε πυρπόλησε τις εγκαταστάσεις του μοναστηριού στις 8 Μαρτίου 1905 και έσφαξε το ηγούμενο Άνθιμο και έναν μοναχό[10]. Ακολουθεί μια περίοδος παρακμής, που διαρκεί ως τις μέρες μας, καθώς η μονή παραμένει χωρίς μοναχούς ως μετόχι αυτής των Αγ. Αναργύρων. Πρόσφατα, γίνεται προσπάθεια ανάδειξης του ιστορικού αυτού τόπου. 

Μονή Γενεθλίου Θεοτόκου Κλεισούρας 

Αεροφωτογραφία του μοναστηριού

     Το μοναδικής ομορφιάς μοναστηριακό συγκρότημα της Παναγιάς Κλεισούρας, όπως ονομάζεται συχνά από τους ντόπιους, στέκει επιβλητικό ανάμεσα στα πυκνά δάση βελανιδιάς των ανατολικών πλαγιών του όρους Μορίκι, σε υψόμετρο 970μ., μεταξύ των χωριών Κλεισούρα και Βαρικό. Ακόμη, το ονομάζουν Μικρή Παναγία, καθώς εορτάζει στο Γενέθλιο της Θεοτόκου, σε αντίθεση με τη Μεγάλη Παναγιά στις 15 Αυγούστου, που γιορτάζει το χωριό της Κλεισούρας. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή του καθολικού ανακαινιστής του μοναστηριού ήταν ο κλεισουρώτης μοναχός Ησαΐας Πίστας το 1813.  Η σημερινή μονή πιθανότατα ιδρύθηκε το δεύτερο μισό του 18ου αι, ενώ φαίνεται να προϋπήρχε εδώ κάποια άλλη μονή ή ναΰδριο που εγκαταλείφθηκε για άγνωστη χρονική περίοδο, καθώς αναφέρεται πως ο  μοναχός Ησαϊας έκτισε τη μονή πάνω σε παλαιότερα θεμέλια [11]. Το σημερινό καθολικό της μονής είναι τύπου τρίκλιτης βασιλικής, στο οποίο προστέθηκε αργότερα τρούλος.

Η Παναγία Κλεισούρας σε χιονισμένο τοπίο

                 Τον 19^ο αι. κτίστηκε ο κοιμητηριακός ναός του Τιμίου Προδρόμου και οι σημερινές πτέρυγες των κελιών, που εσωκλείουν το καθολικό και δίνουν μια αίσθηση εσωστρέφειας, σαν ένα φρούριο. Στο διάστημα του Μακεδονικού Αγώνα η μονή φιλοξένησε παρείχε πολλές φορές καταφύγιο στους έλληνες οπλαρχηγούς, ώσπου διαλύθηκε το 1912. Για κάποιο διάστημα αποτέλεσε μετόχι της μονής Παμ. Ταξιαρχών Αετού και την διαχείρισή της ανέλαβε ο Φιλανθρωπικός Σύλλογος των Απανταχού Κλεισουριέων ‘’ο Άγιος Μάρκος’’. Το 1927 έφτασε εδώ η Όσία Σοφία Χοτοκουρίδου από τον Πόντο και ασκήτευσε μέχρι το 1974. Στο ολοκαύτωμα της Κλεισούρας το 1944, πολλά γυναικόπαιδα κατέφυγαν εδώ και παρά την πρόθεση των Γερμανών να κάψουν τη μονή, η γερόντισσα Σοφία ικέτευσε τους κατακτητές και δεν συνέβη το παραμικρό[12]. Το 1993 εγκαταστάθηκε γυναικεία αδελφότητα εδώ μετά από πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Γρηγορίου Γ’, που συνεχίζει την λειτουργία και την συντήρηση του μοναστηριού. Το 1996 κηρύχθηκε επίσημα ως ιστορικό μνημείο, άξιο διατήρησης της αρχιτεκτονικής του φυσιογνωμίας. Ακόμη, υπάρχουν σήμερα, το φυσικά ευωδιάζον αγίασμα της Παναγίας, πολλές κρήνες, τα παρεκκλήσια των Αγ. Κωνσταντίνου & Ελένης και Αγ. Παρασκευής, ενώ σώζονται από τον 18^ο και 19^ο αι. το καθολικό, ο ναός Τιμίου Προδρόμου και το ασκηταριό της Αγ. Τριάδος σε μια σπηλιά πάνω από τη μονή[13].

Σκίτσο του εσωτερικού της μονής (σχέδιο Δ. Λουκά)

Η μνημειακή είσοδος

Τα παλιά κελιά και ο μεταγενέστερος ναός
του Αγ. Νικολάου

Μονή Αγ. Νικολάου Τσιρίλοβου

     Η μονή του Αγ. Νικολάου Τσιριλόβου[14] βρίσκεται σε μια πλαγιά του μικρού βουνού Κορησός, μιας διακλάδωσης του όρους Μορίκι, 4 χλμ. ΝΑ του σύγχρονου οικισμού της Κορησού. Για τη σύστασή της δεν διασώζονται μαρτυρίες, παρά η άποψη του Μητροπολίτη Καστοριάς Φιλάρετου, ο οποίος υποστηρίζει ότι πρέπει να κτίστηκε στα τέλη του 18^ου αι[15].  Πληροφορίες για την μονή υπάρχουν από το 1870 και μετά όπου ήταν ηγούμενος ο Γρηγόριος και η μονή λειτούργησε ως ορφανοτροφείο και σχολείων για τα παιδιά των γύρω χωριών. Στον Μακεδονικό Αγώνα το μοναστήρι ανέλαβε δράση απέναντι στη προπαγάνδα των βουλγάρων και μάλιστα φιλοξένησε τον Παύλο Μελά, όπως ο ίδιος αναφέρει στις επιστολές προς την γυναίκα του[16]. Το ίδιο περίπου χρονικό διάστημα με την πυρπόληση του Αγ. Νικολάου Κορομηλιάς, τον Φεβρουάριο του 1905, η ομάδα του Κόλε κατέστρεψε το μοναστήρι, το οποίο εισέρχεται σε μια περίοδο μαρασμού. Μέχρι το 1963 αποτελεί μετόχι της γειτονικής μονής Αγ. Αναργύρων, οπότε και ανασυστάθηκε ως γυναικείο πλέον μοναστήρι, με την καθοδήγηση του Αρχιμανδρίτη Σεβαστιανού Στεφανόπουλου. Τότε ανοικοδομήθηκε η νέα πτέρυγα και το παρεκκλήσι του Αγ. Αντωνίου μερικά μέτρα από το παλιό συγκρότημα, ενώ ανεγέρθηκε νέο καθολικό, τύπου τρίκλιτης βασιλικής, το 1969[17].  

Ο αρχικός πυρήνας της μονής

Η νέα πτέρυγα

Μονή Προφ. Ηλία Μελά

Ο ναός του Προφ. Ηλία Μελά

     Αποτελεί ένα από τα πιο άγνωστα μοναστήρια της περιοχής, καθώς είναι ανενεργό από τις αρχές του 20^ου αι. Βρίσκεται σε μια πλαγιά, λίγες εκατοντάδες μέτρα δυτικά του χωριού Μελάς, όπου σκοτώθηκε ο σπουδαίος μακεδονομάχος και έδωσε το όνομά του στο χωριό. Αρχικά, στα τέλη του 18^ου αι. εικάζεται πως κτίστηκε από τους ντόπιους η μικρή μονόχωρη βασιλική του Προφ. Ηλία, ως εξωκλήσι. Στα 1840 περίπου συγκρότησαν το μοναστήρι μοναχοί από τη γύρω περιοχή και ανοικοδομήθηκαν τα κελιά και ο περίβολος, που σώζονται έως σήμερα. Στον Μακεδονικό Αγώνα κυνηγημένοι κάτοικοι των Κορεστίων καταφεύγουν εδώ και στα χρόνια του Εμφυλίου υφίσταται πολλές καταστροφές. Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια συντήρησης και ανάδειξης του χώρου ως προσκυνήματος[18]. 

Τα κελιά του μοναστηριού   

Μονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών Αετού     

Ο εγγύς χώρος του μοναστηριού

     Το μοναστήρι ανοικοδομήθηκε την περίοδο 1890-93 από τους ντόπιους κατοίκους του Αετού. Βρίσκεται στο δυτικό άκρο του χωριού Αετός Φλωρίνης, κάτω από τον δρόμο προς Νυμφαίο, αλλά εκκλησιαστικά υπάγεται στη Μητρόπολη Καστοριάς και αποτελεί μετόχι της μονής Αγ. Αναργύρων. Η παράδοση για την ίδρυσή του λέει πως στα τέλη του 19^ου αι. μερικοί χωρικοί πήγαν να αγοράσουν ζώα από τον Σταυρό Χαλκιδικής και τυχαία έμαθαν ότι μονάζει στο Άγιο Όρος ένας άγνωστος συγχωριανός τους. Πήγαν να τον συναντήσουν και αναγνώρισαν έναν συντοπίτη τους, που είχε εγκαταλείψει πριν πολλά χρόνια το χωριό. Τότε του υποσχέθηκαν να ιδρύσουν μοναστήρι στο χωριό για να έρθει να μονάσει εκεί, όμως απαιτούνταν η άδεια του σουλτάνου για την ίδρυση. Κρυφά, ένας χωριανός που δούλευε ως κηπουρός του σουλτάνου τοποθέτησε στο γραμματοκιβώτιο της Πύλης το αίτημα και κατόπιν εξαφανίστηκε, γιατί αν τον έπιαναν θα τον σκότωναν. Τελικά, ο σουλτάνος[19] ενέκρινε την ανοικοδόμηση της μονής, που έχτισαν οι κάτοικοι του Αετού. Ο Μητροπολίτης Φιλάρετος αναφέρει τη ύπαρξη παλαιότερης μονής των Ταξιαρχών στη θέση αυτή και ναού της Αγ. Παρασκευής[20]. Στη μονή μόναζε περίπου 50 χρόνια ο μοναχός και ιερέας Δαμιανός, ώσπου έμεινε κενή ως μετόχι των Αγ. Αναργύρων. Στις μέρες μας σώζεται μόνο η βασιλική των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, που λειτουργεί περιοδικά από τους μοναχούς των Αγ. Αναργύρων ή τον εφημέριο του Αετού. 

Το καθολικό των Ταξιαρχών

Σύγχρονη Εποχή

ΝΑ άποψη του συγκροτήματος

Μονή Αγ. Παρασκευής Βασιλειάδας

     Η μονή Αγ. Παρασκευής Βασιλειάδας ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα, το 1967, από τον Αρχιμ. Σεβαστιανό Στεφανόπουλο, όμως το ιστορικό της τοποθεσίας αυτής περικλείει αρκετά μεγαλύτερο υπόβαθρο. Σύμφωνα, με προφορικές παραδόσεις η θέση αυτή ανάμεσα στα χωριά Λιθιά και Βασιλειάδα αποτελούσε επί Τουρκοκρατίας τσιφλίκι τούρκου μπέη. Μάλιστα, το τοπωνύμιο Κόττορι, παραπέμπει στην ύπαρξη νερόμυλων εδώ, αφού κόττορι είναι το φτερό του τροχού που γυρίζει την μυλόπετρα ενός νερόμυλου. Οι χριστιανοί οι οποίοι εργάζονταν στα κτήματα φαίνεται να είχαν συγκροτήσει έναν οικισμό, όπως μαρτυρούν αποκαλυπτόμενα θεμέλια οικιών και νεκροταφείου στην περιοχή. Εξάλλου, υπήρχε στην περιοχή μικρός πλινθόκτιστος ναός αφιερωμένος στην Αγ. Παρασκευή, ο οποίος κατεδαφίστηκε το 1969, όμως σώζεται σε φωτογραφίες. Αργότερα, κατά τον 19^ο και 20^ο αι. η περιοχή αποτελούσε βακούφι, δηλαδή μοναστηριακά κτήματα, της μονής Αγ. Αναργύρων, αξίωμα που διατήρησε τυπικά μέχρι το 1991, καθώς η μονή Αγ. Παρασκευής αποτελούσε αρχικά μετόχι της. Το 1970 ανοικοδομήθηκαν οι πτέρυγες των κελιών και ο πετρόκτιστος ναός της Αγ. Παρασκευής, τύπου τρίκλιτης βασιλικής[21]. Το 1991 θεμελιώθηκε η τρισυπόστατη τρουλαία βασιλική[22], με τη μολυβδοσκέπαστη στέγαση, που έκτοτε λειτουργεί ως καθολικό του μοναστηριού. 

Το νέο καθολικό της μονής

Μονή Αγ. Κωνσταντίνου & Ελένης Βογατσικού

     Το εξωκλήσι αφιερωμένο στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη, μέχρι το πρόσφατο παρελθόν καταχρηστικά αναφερόταν ως μοναστήρι από τους ντόπιους κατοίκους του Βογατσικού, πιθανότατα για να του προσδώσουν μεγαλύτερη αίγλη. Το 1882 κτίστηκε ο παλιός ναός, μετά την θαυματουργική ανεύρεση της εικόνας του Αγίου από ντόπιο κάτοικο στη θέση Γκουλιασάνο κοντά στον ποταμό Αλιάκμονα, 3 χλμ. ΝΑ του Βογατσικού[23]. Με τον καιρό το προσκύνημα πήρε μοναστηριακή όψη από δωρεές πιστών, αλλά ουδέποτε έμεινε μοναχός εδώ.  Το 1975 κτίστηκε νέος ναός σταυροειδής με τρούλο, στη θέση της παλιάς ετοιμόρροπης, μονόκλιτης βασιλικής. Πρόσφατα, το 2005 η Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης αποφάσισε την ανασύσταση της μονής, που πλέον λειτουργεί ως γυναικείο μοναστήρι. 

Η μπροστά και η πίσω άποψη του σύγχρονου ναού

Μονή Παναγίας Φανερωμένης Αγ. Κυριακής

Η είσοδος της νεοϊδρυθείσας μονής

     Το νεόδμητο μοναστήρι της Παναγίας Φανερωμένης βρίσκεται 500 μ. ανατολικά του οικισμού της Αγίας Κυριακής, 17 χλμ. από την πόλη της Καστοριάς. Η παράδοση θέλει την εμφάνιση της Θεοτόκου τρεις φορές σε έναν στρατιώτη, δύο κορίτσια και έναν κάτοικο του χωριού και την υπόδειξη θέσης όπου βρέθηκε αγίασμα. Ο σταυροειδής ναός κτίστηκε το 1954 ως προσκύνημα και το 2003 προεκτάθηκε και ανακαινίστηκε. Έτσι, στη θέση αυτή ιδρύθηκε το 2003 η γυναικεία κοινοβιακή μονή, που περιλαμβάνει τον σταυροειδή ναό με τρούλο και πτέρυγα κελιών[24]. 

Ο ναός του Αγ. Γεωργίου Μελανθίου

Μονή Αγ. Γεωργίου Μελανθίου

   Η πιο πρόσφατη μονή της περιοχής της Καστοριάς δημιουργήθηκε στη θέση Γυαλάδα στην είσοδο του Μελανθίου, 24 χλμ. ΝΔ της Καστοριάς. Ιδρύθηκε το 2008 και λειτουργεί ως γυναικείο μοναστήρι, αφιερωμένο στον Τροπαιοφόρο Άγιο Γεώργιο. Καθολικό της μονής αποτελεί μια όμορφη σταυροειδής βασιλική με τρούλο, παρόμοια της μονής Παναγίας Φανερωμένης.

Συνολικός χάρτης των μοναστηριών της περιοχής
(δεν περιλαμβάνονται τα παλιομονάστηρα που εγκαταλείφθηκαν πριν τον 20ο αι.)

                                                    Μοναστήρια της Καστοριάς

πηγές εικόνων

αρχείο Γ. Αλεξίου

αρχείο Θ. Γαντζόπουλου

Μ. Πολύβιος, Η μονή του Αγίου Γεωργίου στο Επταχώρι (Μπουρμπούτσικο) Βοϊου-Γράμμου, Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την άλωση, τ. 2, Αθήνα, 1982

Ε. Κουτσιαύτης, Η ιερά μονή Αγ. Νικολάου (Κορησού) Καστοριάς, εκδ. Ιεράς μονής Αγ. Νικολάου (Κορησού), Καστοριά, 2004

Ε. Κουτσιαύτης, Ιερά μονή Αγίας Παρασκευής Βασιλειάδας-Καστοριάς, εκδ. Ιεράς μονής Αγίας Παρασκευής Καστοριάς, Καστοριά, 1997

Ε. Γκοτσοπούλου- Μ. Χριστοδουλοπούλου (επιμ), Μοναστήρια Καστοριάς, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καστοριάς, Καστοριά, 2008

panoramio.com

προσωπικό αρχείο

---

[1] Π. Τσαμίσης, Η Καστοριά και τα μνημεία της, τύποις Αλευρόπουλου, Εν Αθήναις, 1949, σ. 124-126

[2] Α. Κουκούδης, Οι μητροπόλεις και η διασπορά των βλάχων, Μελέτες για τους βλάχους, τ. 2, Ζήτρος, Θεσ/νίκη, 2000, σ.

[3] Ιερ. Σ. Σχοινάς, Ο ιερός ναός του Προφήτη Ζαχαρία Γράμμου Καστοριάς, Αγ. Μηνάς 40, εκδ. Ιεράς Μητρόπολης Καστοριάς, σ. 22

[4] Α. Δάρδας, Τα μοναστήρια της Μητροπόλεως Σισανίου και Σιατίστης, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσ/νίκη, 1993, σ. 260

[5] εγγεγραμμένος σταυροειδής, απλός τετρακιόνιος

[6] Μ. Πολύβιος, Η μονή του Αγίου Γεωργίου στο Επταχώρι (Μπουρμπούτσικο) Βοϊου-Γράμμου, Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την άλωση, τ. 2, Αθήνα, 1982, σ. 35, 36

[7] Φ. Βαφείδης, Περι των εν τη επαρχία Καστοριάς ιερών μονών, Εκκλησιαστική Αλήθεια 20 (1900), Κων/πολη, σ. 317

[8] Α. Αδαμίδης, Ιστορικά του μοναστηριού Αγίου Αθανασίου Καστανοχωρίων Δυτ. Μακεδονίας, Θεσ/νίκη, 1968, σ. 24, 33

[9] Γ. Αλεξίου, Η ιερά μονή Αγίου Νικολάου (Σλίβενης) Κορομηλιάς, Ποντιακός Πολιτιστικός Σύλλογος Κορομηλιάς ''Η Τραπεζούντα'', Καστοριά, 2005

[10] D. Douglas, Μακεδονικός Αγώνας, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1985, σ. 223

[11]Φ. Βαφείδης, Περι των εν τη επαρχία Καστοριάς ιερών μονών, Εκκλησιαστική Αλήθεια 20 (1900), Εκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου, σ. 317

[12] Ανωνύμου, Σοφία η Ασκήτισσα της Παναγίας, εκδ. Ιεράς Μονής Γενεθλίου Θεοτόκου Κλεισούρας, Κλεισούρα, 2002, σ. 39, 52

[13] Μ. Παπαμιχαήλ, Ιερά Μονή Παναγίας Κλεισούρας Δυτ. Μακεδονίας, Σύλλογος των απανταχού Κλεισουρέων «Ο Άγιος Μάρκος», Θεσ/νίκη, 1976, σ. 1-24

[14] Τσιρίλοβο είναι η παλιά ονομασία του μικρού διπλανού χωριού, που σήμερα έχει το όνομα Άγιος Νικόλαος (Κορησού)

[15] Φ. Βαφείδης, Περι των εν τη επαρχία Καστοριάς ιερών μονών, Εκκλησιαστική Αλήθεια 20 (1900), Εκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου, σ. 319

[16] Ν. Μελά, Παύλος Μελάς, Δωδώνη, Αθήνα, σ. 233-237

[17] Ε. Κουτσιαύτης, Η ιερά μονή Αγ. Νικολάου (Κορησού) Καστοριάς, εκδ. Ιεράς μονής Αγ. Νικολάου (Κορησού), Καστοριά, 2004,  σ. 68-83

[18]Γ. Αλεξίου, Η ιερά μονή του Προφήτη Ηλία στον Μελά Καστοριάς (18^ος αι.), εκδ. Αλεξίου, Καστοριά, 2007, σ. 6, 7, 14

[19] Προφανώς αναφερόμαστε στον σουλτάνο Αμπντούλχαμίτ ΙΙ, που κυβέρνησε την περίοδο 1876-1909

[20] Φ. Βαφείδης, Περι των εν τη επαρχία Καστοριάς ιερών μονών, Εκκλησιαστική Αλήθεια 20 (1900), Εκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου, σ. 319

[21]Ε. Κουτσιαύτης, Ιερά Μονή Αγίας Παρασκευής Βασιλειάδας-Καστοριάς, εκδ. Ιεράς Μονής Αγίας Παρασκευής Καστοριάς, Καστοριά, 1997

[22] Αφιερωμένη στην Αγ. Τριάδα, τη Γέννεση του Τιμίου Προδρόμου και την Αγ. Αικατερίνη

[23] Α. Κορομήλης, Το Βογατσικόν (ιστορία-λαογραφία), Σύνδεσμος των εν Θεσσαλονίκη Βογατσιωτών «Ο Άγιος Κωνσταντίνος», Θεσ/νίκη, 1972, σ. 34

[24] Γ. Μιχαηλίδης (επιμ), Ιερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης, Ι.Μ Παναγίας Φανερωμένης, Αγία Κυριακή, 2011