Ασυνήθιστοι ναοί στην περιοχή της Καστοριάς

Ο ναός του Αγ. Μόδεστου (16ος αι) στο Γάβρο Καστοριάς. Mονόχωρη βασιλική
με λίθους και πλίνθους. Φωτ. © Α. Σινάνης.

Στην περιοχή της Καστοριάς υπάρχουν μια σειρά από ναούς, που είναι αφιερωμένοι σε Ιερά Πρόσωπα, που δεν είναι ιδιαίτερα συνηθισμένα στη σημερινή τουλάχιστον εποχή. Τα περισσότερα, ανεγέρθηκαν στη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Εποχή που πιθανόν η δημοφιλία των προσώπων αυτών να ήταν πιο μεγάλη. Κάποιοι από τους ναούς βρίσκονται μέσα στη βυζαντινή καστροπολιτεία και άλλα σε μικρά ορεινά χωριά του Γράμμου και του Βιτσίου, αποτελώντας μια ευχάριστη έκπληξη στον επισκέπτη που θα βρεθεί μπροστά τους για πρώτη φορά.

1.       Ο Αγ. Αλύπιος και Στυλιανός, μια μονόχωρη και ξυλόστεγη βασιλική κτισμένη περί το 1200 στην παλιά συνοικία της Ελεούσας Καστοριάς, που υπάγεται σήμερα στην ενορία του Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου Καστοριάς. Ο ναός ήταν αρχικά αφιερωμένος στον Αγ. Γεώργιο. Οι δύο Άγιοι Ασκητές Αλύπιος και Στυλιανός καταγόταν από την Ανδριανούπολη της Παφλαγονίας και εορτάζουν μαζί στις 26 Νοεμβρίου.

2.       Οι Αγ. Τρεις Ομολογητές Γουρίας, Σαμωνάς και Άβιβος, ένα τρίκλιτο, βυζαντινό παρεκκλήσι του 14^ου αι. που βρίσκεται κοντά στον Μητροπολιτικό Ναό της Καστοριάς. Τα ονόματα των τριών Αγίων Μαρτύρων της Πρωτοχριστιανικής Εποχής είναι τόσο άγνωστα στους Καστοριανούς, με αποτέλεσμα η πλειοψηφία να θεωρεί ότι ο ναός είναι αφιερωμένος στην Αγία Τριάδα. Πιθανότατα, δεν υπάρχει άλλος ναός παγκοσμίως, αφιερωμένος σε αυτούς του Αγίους.

3.       Ο Αγ. Αλύπιος Οικονόμου (ή Τσούκα) στην πόλη της Καστοριάς, μια μονόχωρη ξυλόστεγη βασιλική με νάρθηκα που βρίσκεται στο νότιο τμήμα της πόλης, ανάμεσα από τις οδούς Κελέτρου και Μακεδονομάχων.. Είναι κτισμένος στο δεύτερο μισό του 14^ου αι. και αρχικά ήταν αφιερωμένος στην Παναγία. Αποκαταστάθηκε πρόσφατα και αποκαλύφθηκαν οι υπέροχες, αποσπασματικά σωζόμενες, τοιχογραφίες του. Ο Αγ. Αλύπιος ο Κιονίτης έζησε στη Μεσοβυζαντινή Εποχή και ασκήτευσε μεγάλο μέρος του βίου του επάνω σε έναν στύλο.

4.       Ο Αγ. Μόδεστος, ένα μονόχωρο σύμμικτης κατασκευής εξωκλήσι του 16^ου αι. στον Γάβρο. Ο Άγ. Μόδεστος, Αρχιεπίσκοπος Ιεροσολύμων, είναι προστάτης των ζώων και της κτηνοτροφίας και εορτάζει στις 16 Δεκεμβρίου.

5.       Η Αγ. Ματρώνα, ο θεόρατος λιθόκτιστος ενοριακός ναός του ερειπωμένου Μονόπυλου στον Γράμμο με το τριώροφο κωδωνοστάσιο, κτισμένος το 1873, σύμφωνα με λιθανάγλυφη επιγραφή. Η Αγ. Ματρώνα η Χιοπολίτιδα καταγόταν και μόνασε στη Χίο, όπου εκοιμήθη την 20η Οκτωβρίου 1462.

6.       Η Αγ. Ματρώνα, ο ενοριακός ναός του ακριτικού Πολυάνεμου, κτισμένος στα τέλη του 19^ου αι.

7.       Ο Όσιος Ναούμ, ο ενοριακός ναός του Κεφαλαρίου. Είναι μια τρίκλιτη βασιλική των τελών του 19^ου αι. Ο Όσιος Ναούμ, ο Φωτιστής των Σλάβων που έζησε κατά τον 9^ο μ.Χ αι., τιμάται ιδιαίτερα στον Δυτικομακεδονικό χώρο. Ομώνυμος ναός υπάρχει και στο Αρμενοχώρι Φλώρινας. Ο ναός πανηγυρίζει στις 23 Δεκεμβρίου, ημέρα εορτής του Αγίου.

8.       Ο Αγ. Ευστάθιος, ο ενοριακός ναός του Μελά, μια τρίκλιτη λιθόκτιστη βασιλική. Ο Ρωμαίος Μεγαλομάρτυρας Αγ. Ευστάθιος είναι προστάτης των κυνηγών. Τιμάται μαζί με τη συνοδεία του στις 20 Σεπτεμβρίου κάθε έτους.

9.   Ο Αγ. Νικήτας, ένα μονόχωρο σύγχρονο εξωκλήσι στον εγκαταλελειμμένο συνοικισμό Λιτσιστέρι (Μαυρόκαμπος) κοντά στη Ν. Κοτύλη στο όρος Βόιο. Ομώνυμοι ναοί υπάρχουν στις Σέρρες, τη Λάρισα, τη Λευκάδα, τη Νίσυρο και τη Νικήτη Χαλκιδικής. Ο Αγ. Νικήτας ο Γότθος έζησε και μαρτύρησε τον 4^ο αι. μ.Χ. στα μέρη της σύγχρονης Ρουμανίας. Η εορτή του είναι στις 15 Σεπτεμβρίου.

10.   Ο Προφήτης Ιερεμίας, ένα ευμεγέθες σύγχρονο εξωκλήσι σε λόφο έξω από την Οξυά Βιτσίου. Σίγουρα, είναι αρκετά δυσεύρετοι οι ναοί αφιερωμένοι σε αυτό το Παλαιοδιαθηκικό πρόσωπο που έζησε τον 7^ο αι. π.Χ. Η μνήμη του τιμάται την 1^η Μαΐου.

11.   Ο Αγ. Νικάνωρ, η μεγαλοπρεπής σταυροειδής βασιλική με τρούλλο που αποτελεί τον ενοριακό ναό της Χλόης Καστοριάς. Τα εγκαίνια του ναού έγιναν το έτος 2012. Ο Θεσσαλονικεύς Άγιος Νικάνωρ ασκήτευσε στη Μονή Ζάβορδας Γρεβενών τον 15^ο αι. και θεωρείται προστάτης των παιδιών της Καστοριάς, καθώς η έλευση των λείψάνων του τερμάτισαν μια θανατηφόρα επιδημία παιδικής οστρακιάς στην πόλη στις αρχές του 20^ου αι. Τιμάται στις 7 Αυγούστου κάθε έτους.

12.   Η Οσία Σοφία εν Κλεισούρα Ασκήσασα, ένας τρίκλιτος ναός με τρούλλο που βρίσκεται σε φάση κατασκευής στον περίβολο της Μονής Γεν. Θεοτόκου Κλεισούρας, όπου ασκήτεψε η Αγία μέχρι το έτος 1974. Είναι ο πρώτος ναός που αφιερώνεται στο όνομα της σύγχρονης αυτής Αγίας, που εορτάζει την 6η Μαΐου.

Παρεκκλήσια

Αγ. Καλλίστρατου, εξωκλήσι που ανεγέρθηκε στο διάσελλο του βουνού Γάβρος, παραπλεύρως της οδού Κορησού - Γέρμα

Αββά Ποιμένα και  Μωυσέως του Αιθίοπα, ασκηταριό που βρίσκεται έξω από τη Μονή Αγ. Αναργύρων Μελισσοτόπου Καστοριάς

Οσίων Παϊσίου Αγιορείτου και Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, που βρίσκεται έξω από τον ναό Αγ. Τρύφωνος στη Ν. Λεύκη.

Οσίου Παϊσίου Αγιορείτου μέσα στον ενοριακό ναό του Αγ. Δημητρίου Ν. Κωσταραζίου

Αγ. Δημητρίου εκ Σαμαρίνης και Αγ. Γεωργίου εκ Καστορίας, δημιουργήθηκε το έτος 2019 μέσα στον γυναικωνίτη του ναού Αγ. Νεκταρίου Άργους Ορεστικού

Βοηθήματα

Ε. Tsigaridas, «La peinture a Kastoria, en Macedoine greque occidentale aux environs de 1200. Fresques et icones» στο V. Korac (επιμ), Studenica et l’ art byzantine autur de l anee, Belgrade, 1988, σ. 317-318

Ε. Δρακοπούλου, Η πόλη της Καστοριάς τη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Εποχή  (12^ος – 16^ος αι.). Ιστορία – Τέχνη – Επιγραφές, Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία, Αθήνα 1997

Α. Σινάνης, Ο Γράμμος και τα Μαστοροχώρια της Κόνιτσας, Ανάβαση, Αθήνα 2010

Χ. Σαρρηγιανίδου (επιμ.), Ο ναός του Αγίου Αλυπίου ενορίας Οικονόμου Καστοριάς, Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού, 16^η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Καστοριά 2014

Α. Σινάνης, Κορέστεια, τα χωριά της λήθης, Ελάτη Τρικάλων 2015