Μικρές ιστορίες 2 : Η γέφυρα της Σμίξης

Μια πρόταση αναπαράστασης της γέφυρας στη Σμίξη
(σκίτσο Ν. Τσίγκα)

             Η πολυθρύλητη γέφυρα της Σμίξης αποτελούσε μέχρι τα τέλη του 19^ου αι. και την κατασκευή της αμαξιτής οδού Νεάπολης - Καστοριάς το βασικότερο σημείο εισόδου στο οροπέδιο της Καστοριάς. Κτισμένη σε νευραλγικό σημείο ανάμεσα από το Βογατσικό και το Κωσταράζι, από εδώ διερχόταν όλοι οι ταξιδιώτες, τα καραβάνια, τα στρατεύματα και οι χωρικοί της περιοχής. Πλησίον υπήρχε ο ομώνυμος συνοικισμός Σμίξη, ένα από τα τρία πολίσματα που συγκρότησαν σύμφωνα με την παράδοση το Παλιό Κωσταράζι[1]. Η ονομασία αυτή προφανέστατα οφείλεται στην πλησιόχωρη συμβολή (σμίξη) του Αλιάκμονα με το ρέμα Γκιόλε, που αποτελεί τη φυσική απορροή των πλεοναζόντων υδάτων της λίμνης Ορεστιάδας. Σε αυτή την περιοχή ο ποταμός Αλιάκμονας ''στριμώχνεται'' και σχηματίζει διαδοχικές δίνες ανάμεσα στο βουνό του Βογατσικού και τους χαμηλούς λόφους της Ανασέλιτσας. Το έδαφος στα βόρεια και ανατολικά είναι επικλινές και βραχώδες, ενώ στα νότια και δυτικά πεδινό με καλλιέργειες.
               

Λείψανα του ανατολικού ακρό-
βαθρου της γέφυρας σήμερα

          Πρώτος ο άγγλος περιηγητής W.M Leak  αναφέρει την ύπαρξη του γεφυριού το 1805[2], χρονολογία που σαφώς αποτελεί terminus ante quem για την κατασκευή του. Φαίνεται ότι αποτελούσε ένα ιδιαίτερο τοπόσημο της περιοχής καθώς το αναφέρουν διάφοροι άλλοι περιηγητές του 19^ου και των αρχών του 20^ου αι. που επισκέφθηκαν την Καστοριά, όπως ο Pouqueville, ο Boue, ο Νικολαΐδης, ο Σχινάς, ο Ζώτος Μολοσσός, ο Gopcevic, ο Ευαγγελίδης και ο Schultze - Jena [3]. Σε περιόδους της Ύστερης Οθωμανοκρατίας στο σημείο υπήρχε ένα τούρκικο τελωνείο, το οποίο φυλασσόταν με ένα στρατιωτικό φυλάκιο που επόπτευε το πέρασμα. Στη στενή αυτή θέση γινόταν συχνά ληστρικές επιθέσεις, ενώ στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο διαδραματίστηκαν εδώ σημαντικές μάχες με τα οθωμανικά στρατεύματα, όπως περιγράφουν τα απομνημονεύματα των πρωταγωνιστών[4]. Παρ’ όλες τις πληροφορίες των πηγών, παραμένει άγνωστη η χρονολογία κατασκευής του γεφυριού, η οποία καθίσταται δύσκολη ακόμη και να προσεγγιστεί. Διάφορες αναφορές μιλούν για βυζαντινή γέφυρα, στοιχείο που δύσκολα μπορεί να τεκμηριωθεί. Το μόνο που μπορούμε να επικαλεστούμε είναι ότι πρόκειται για μια αρκετά παλιά γέφυρα, ίσως η παλαιότερη λίθινη στην περιοχή από αυτές που γνωρίζουμε σήμερα, βάσει των αναφορών. Αντίθετα με την κατασκευή, γνωστή είναι η ημερομηνία κατάρρευσής της τον Φεβρουάριο του 1926. Στον τοπικό Τύπο της εποχής διαβάζουμε: «Το αριστούργημα της τέχνης, η ιστορική βυζαντινή γέφυρα, η παρά τον Αλιάκμονα και κάτωθεν του Βογατσικού ευρισκομένη, κατά πληροφορίας διαβιβαζομένας ημίν εκείθεν δεν υπάρχει πλέον. Υπέκυψεν από το βάρος των πολλών ετών της εις την καταστροφήν, την οποίαν επέσπευσαν οι περίοικοι χωρικοί εις τας βάσεις αυτής από πολλού αλιεύοντες διά δυναμίτιδος»[5]. Βέβαια, ο βογατσιώτης ερευνητής και ιατρός Γ. Γκολομπίας αναφέρει σε νεώτερη εποχή πως είναι αναληθής η πληροφορία αυτή και ότι η γέφυρα κατέρρευσε μόνη της από το ρεύμα του νερού[6]. Όπως και να ‘χει, η «διασημότερη» και πιο ιστορική γέφυρα της περιοχής  χάθηκε άδοξα κατά τον Μεσοπόλεμο και οι διάφορες προτάσεις αναστύλωσής της δεν ευωδώθηκαν. Αντίθετα, σε πρόσφατους καιρούς πολύ κοντά στα ερείπιά της ανοικοδομήθηκε μια σύγχρονη γέφυρα οπλισμένου σκυροδέματος για τις ανάγκες των κατοίκων του Ν. Κωσταραζίου.

Τμήμα του εκτεταμένου δυτικού
 ακρόβαθρου, πνιγμένο στη βλάστηση 

Η τοπική παράδοση διασώζει παραλλαγμένο τον γνωστό μύθο με τη θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα Πασχάλη από το Σούλι για να στεριώσει το γεφύρι[7]. Οι υπόλοιπες πληροφορίες που έχουμε για τη γέφυρα προέρχονται κυρίως από τους διάφορους περιηγητές που την επισκέφθηκαν και μιλούν για μια τρίτοξη γέφυρα μήκους 50 μ., πλάτους 3μ., ύψους 12 μ.. Το μεσαίο τόξο ήταν αρκετά μεγαλύτερο από τα πλαϊνά (άνοιγματα τόξων 20 μ. και 5μ. αντίστοιχα)[8] και η κλίση της ήταν ιδιαίτερα μεγάλη, ενώ στο καλντερίμι του καταστρώματος σχηματίζονταν εκατέρωθεν σκαλοπάτια και οι όρθιες αρκάδες είχαν χρήση χαμηλού στηθαίου. Επίσης, έχει αναφερθεί ότι διέθετε μικρές καμπάνες με διάφορα μήκη αλυσίδων, οι οποίες χτυπούσαν ανάλογα τη στάθμη του νερού[9]. Στις μέρες μας, σώζονται μερικώς τα δύο ακρόβαθρα, ιδίως το δυτικό που εδραζόταν στην πεδινή όχθη, πνιγμένο στην παραποτάμια βλάστηση. Μια παρακείμενη λιθορριπή, όπου επαναχρησιμοποιήθηκε το δομικό υλικό προσφέρεται για εξέταση των γκρίζων ακανόνιστων λίθων της.

Απόσπασμα Αυστρο-ουγγρικού χάρτη του 1900 με σημειωμένη τη γέφυρα της Σμίξης

πηγές εικόνων

ψηφιακή χαρτοθήκη Τμήματος Χαρτογραφίας και Γεωπληροφορικής, Eötvös Loránd University, Budapest

αρχείο εφημερίδας Το Βογατσικό, Σύνδεσμος Βογατσιωτών Θεσ/νίκης «Ο Άγιος Κωνσταντίνος»

προσωπικό αρχείο

---

[1] Για το Παλιό Κωσταράζι βλέπε σχετικά:

   Ι. Τόλιος, Παλαιό Κωσταράζι (Ιστορία - Λαογραφία), Θεσ/νίκη, 1993

[2] W.M Leak, Travels in northern Greece, vol. 1, J. Rodwell, London, 1835, σ. 322, 323

[3] F.C.H.L Pouqueville, Voyage de la Grece, t.2, Chez Firmin Didot, Paris, 1824, σ. 516 / F.C.H.L Pouqueville, Voyage de la Grece, t.3, Chez Firmin Didot, Paris, 1826, σ. 28, 75 / A. Boue, Recueil d’ itineraires dans la Turquie d’ Europe, t. 2, W. Braumyller, Vienne, 1854, σ. 91 / B. Nicolaidy, Les Turcs et la Turquie contemporaine, t. 2, F. Sartorius, Paris, 1859, σ. 211, 212  / Ν. Σχινάς, Οδοιπορικές σημειώσεις Μακεδονίας, Ηπείρου, νέας οροθετικής γραμμής και Θεσσαλίας, τ. 1, τύποις Messager d’ Athenes, Εν Αθήναις, 1886, σ. 65, 116 / Β. Ζώτος, Δρομολόγιον της ελληνικής χερσονήσου: αρχαιολογικόν, ιστορικόν, γεωγραφικόν, στρατιωτικόν, κριτικόν, γλωσσολογικόν, στατιστικόν και εμπορικόν, τομ. Δ’ Μακεδονία και Σερβία, τευ. Γ’, Εκ των καταστημάτων Κων. Αντωνιάδου, Εν Αθήναις, 1887, σ. 254 / S. Gopcevic, Makedonien und Alt-Serbien, L.W. Seidel & Sohn, Wien, 1889, σ. 142 / Τ. Ευαγγελίδης, Νέα Ελλάς, τύποις Δ.Γ. Ευστρατίου και Δ. Δελή, Εν Αθήναις, 1913, σ. 58 / L. Schultze - Jena, Makedonien: Landschafts und Kulturbilder, Gustav Fischer, Jena, 1927, σ. 174

[4] Γ. Πετσίβας (επιμ), Ο Βαλκανοτουρκικός Πόλεμος. Απομνημονεύματα Ι. Καραβίτη, Πετσίβα, Αθήνα, 2001, σ. 192-195 / Γ. Βέλκος (επιμ), Γ. Δικόνυμου ή Μακρή Ημερολόγιον πολέμου 1912 και 1913 εν Μακεδονία και Ήπειρω, Γιαχούδης, Θεσ/νίκη, 2003, σ. 61-64

[5]  εφ. Καστορία, φ. 155 (14.2.26)

[6] Γ. Γκολομπίας, Το γεφύρι της Σμίξης, εφ. Το Βογατσικό, Σύνδεσμος Βογατσιωτών Θεσ/νίκης «Ο Άγιος Κωνσταντίνος», φ. 78 (Σεπ - Οκτ 91)

[7]  Θ. Βράκας, Ο θρύλος για το γεφύρι της Σμίξης, εφ. Το Βογατσικό, φ. 85 (Νοε - Δεκ 92)

[8] Nicolaidy (1859), t. 2, σ. 211, 212 / Σχινάς (1886), τ. 1, σ. μ’, 65 / Ζώτος (1887), τομ. Δ’, τευ. Γ’, σ. 254     

[9] Γ. Αλεξίου, Βυζαντινά γεφύρια στο Νομό Καστοριάς, περ. Καστοριανή Εστία, τ. 10 - 11 (Οκτ - Νοε 1988), Π. Ζάττας / Γ. Γκολομπίας, Το γεφύρι της Σμίξης, εφ. Το Βογατσικό, φ. 78 (Σεπ - Οκτ 91)