Λόγιοι και επιστήμονες της Τουρκοκρατίας (μέρος 2ο)

Ιωάννης Εμμανουήλ (1774-1798) ιατροφιλόσοφος

Το αρχοντικό των Εμμανουήλ στην Καστοριά, σήμερα
Ενδυματολογικό Μουσείο και ο Πύργος Νεμπόϊσα στο
Βελιγράδι, όπου θανατώθηκαν οι δύο εθνομάρτυρες

               Ο λόγιος εθνομάρτυρας Ιωάννης Εμμανουήλ γεννήθηκε στην πόλη της Καστοριάς το 1774. Ξενιτεύτηκε σε μικρή ηλικία, μαθήτευσε δίπλα στον θείο του Γεώργιο Λεοντίου και έπειτα φοίτησε φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο της Πέστης, έμαθε την γερμανική και τη λατινική γλώσσα. Αργότερα μεταφέρθηκε στη Βιέννη, όπου σπούδαζε ιατρική, ενώ ο μικρότερος αδερφός του Παναγιώτης εργαζόταν ως λογιστής. Τα δύο αδέλφια ανήκαν στον άμεσο πυρήνα συνεργατών του Ρήγα Φεραίου και ήταν κομιστές των απελευθερωτικών του ιδεών. Το τέλος τους γνωστό, συνελήφθησαν μαζί με τον Ρήγα, βασανίστηκαν και θανατώθηκαν από τους Οθωμανούς στις 24 Ιουνίου 1798 στο Βελιγράδι. Ο Ιωάννης, παρά το νεαρό της ηλικίας του, είχε ήδη αναδειχθεί σε λόγιο, καθώς μετέφρασε και εξέδωσε δύο γερμανικά συγγράμματα: ‘’Εγκόλπιον των παίδων’’ (1792) και ‘’Στοιχείων της αριθμητικής δοκίμιον’’ (1797) του A. Pichler[1]. Σώζεται επίσης ένα πατριωτικό ποίημά του με τίτλο ‘’Ωδάριον συγχαριστικόν εις το Νέον Έτος’’ (1797). Σήμερα, στην Καστοριά σώζεται το αρχοντικό των Εμμανουήλ στη συνοικία Ντολτσό και στην πλατεία της συνοικίας που έχει πάρει το όνομά τους βρίσκεται μια αναθηματική στήλη, τιμή στους εθνομάρτυρες αδελφούς.                

Μιχαήλ Παρτζούλλας (περ 1780 - ) διδάσκαλος, φιλόλογος

Το βιβλίο του Μ. Παρτζούλλα
''Γραμματική γαλλική'' (1814)

          Γεννήθηκε στην Κλεισούρα Καστοριάς και ο αδελφός του ήταν ο Αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος Παρτζούλλας, μεγάλος ευεργέτης των σχολείων της πόλης. Οι πληροφορίες για τη ζωή και τις σπουδές του είναι ελλιπείς. Παροίκησε στο Βουκουρέστι, όπου εργάστηκε ως διδάσκαλος. Στις αρχές του 19^ου αι. εκδόθηκε στη Βιέννη το μοναδικό μνημονευόμενο βιβλίο του ‘’Γραμματική Γαλλική Θεωρητική και Πρακτική’’ (1814). Ο Παρτζούλλας πρέπει να είχε ακολουθήσει φιλολογικές σπουδές και ήταν άριστος γνώστης της ελληνικής και της γαλλικής γλώσσας. Επίσης, είχε στενές σχέσεις με σημαντικά πολιτικά πρόσωπα της εποχής του, όπως ο ηγεμόνας της Ουγγροβλαχίας Ιωάννης Καρατζάς και ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων. Η πρώτη έκδοση του βιβλίου του (1814) χρηματοδοτήθηκε από τον Καρατζά, ενώ η δεύτερη (1815) είναι αφιερωμένη με πολύ κολακευτικά σχόλια στον Αλή Πασά, όπου πιθανώς διετέλεσε για κάποιο διάστημα διερμηνέας στην αυλή του[2].

Δαμιανός Γεωργίου (Δράσκας) (1809-1899) διδάκτωρ ιατρικής               

Ο Δαμιανός Γεωργίου
(1809-1899)

             Γιος του εύπορου καστοριανού ευεργέτη Γεωργίου Δράσκα γεννήθηκε στην Καστοριά το 1809. Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές στη γενέτειρά του και αναχώρησε για τη Λειψία, όπου σπούδασε ιατρική και αναγορεύτηκε πανεπιστημιακός διδάκτορας το 1833. Το 1840 αναλαμβάνει την έδρα της Ανατομίας και Φυσιολογίας στο Οθώνειο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, αποτελώντας τον πρώτο μακεδόνα καθηγητή, και διδάσκει μέχρι το 1883, περισσότερο από τέσσερις δεκαετίες. Τα ακαδημαϊκά έτη 1865-66, 1870-71 και 1880-81 διετέλεσε κοσμήτορας της ιατρικής σχολής Αθηνών. Παράλληλα, αποτελούσε τον πληρεξούσιο των σχολείων της Καστοριάς στην Αθήνα. Μετέφρασε, ερμήνευσε και εξέδωσε από τα γερμανικά στα ελληνικά τα ιατρικά εγχειρίδια ‘’Ερμηνεία εις τον ανατομικόν άτλαντα’’ (1843) του M.I Weber και ‘’Εγχειρίδιον φυσιολογίας του ανθρώπου’’ (1848) του R. Wagner [3].

Νικόλαος Δραγούμης (1809-1879) πολιτικός (υπουργός), λογοτέχνης, κριτικός λογοτεχνίας       

Ο Νικόλαος Δραγούμης
(1809-1879)

              Ο Νικόλαος Δραγούμης, υιός του Μάρκου και της Ζωής, έλκει την καταγωγή του από το Βογατσικό Καστοριάς και γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1809. Κατά τη παιδική του ηλικία γνώρισε διώξεις και συνελήφθη από τους Οθωμανούς λόγω της επαναστατικής δράσης του πατέρα του. Η οικογένειά του εγκαταστάθηκε διαδοχικά στην παρευξείνια Οδησσό, τα Ψαρά, την Πάρο και τη Νάξο, όπου ο Νικόλαος αποφοίτησε από Καθολικό Σχολείο Λαζαριστών. Μεταφέρεται στο Ναύπλιο, όπου συμμετέχει ως γραμματέας στις Εθνοσυνελεύσεις της Ερμιόνης και της Τροιζήνας και αργότερα διορίζεται ως υπάλληλος στο γραφείο του Ιωάννη Καποδίστρια. Υπηρέτησε σε διάφορα κυβερνητικά πόστα και το 1862 έγινε Υπουργός Εσωτερικών στην σύντομη Κυβέρνηση του Ι. Κολοκοτρώνη. Έπειτα, εκλέγεται συνεχώς δημοτικός σύμβουλος Αθηναίων και πεθαίνει στην Αθήνα το 1879.

Αποτελεί έναν από τους ιδρυτές των πρωτοποριακών λογοτεχνικών περιοδικών ‘’Πανδώρα’’και ‘’Le spectateur de l’ orient’’, ενώ νωρίτερα αρθρογραφούσε στην εφημερίδα ‘’Αίων’’ και το περιοδικό ‘’Ευτέρπη’’. Σημαντικότερο έργο του οι ‘’Ιστορικαί αναμνήσεις’’ (1874), όπου εξιστορεί από την προσωπική του σκοπιά την πολιτική ζωή των ετών 1821-1862. Επίσης, μετέφρασε πολλά ξενόγλωσσα βιβλία, λογοτεχνικού, ιστορικού και πολιτικού ενδιαφέροντος όπως τα: ‘’Ο Ρήγας Καρρώ’’ του E. Scribe, ‘’Ο κυνηγός’’ (1851) του G. Ferry, ‘’Ιστορία του Γεωργίου Καστριώτου’’ (1856) του C. Paganel, ‘’Ταξείδια του Γύλλιβερ’’ (1859) του J. Swift και ‘’Εγκόλπιο του εργατικού λαού’’ (1869) του T. Barreau[4]. Θα λέγαμε ότι ο Νικόλαος Δραγούμης εντάσσεται στον χώρο της λογοτεχνίας περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο λόγιο που προέρχεται από την περιοχή Καστοριάς.

Παναγιώτης Παπαναούμ (1810-1885) μηχανικός, αξιωματικός, διπλωμάτης

                Γεννημένος το 1810, έλαβε τα πρώτα του μαθήματα στα σχολεία της πατρίδας του Καστοριάς. Παροίκησε στη Λειψία, όπου ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές και συνέχισε στην Στρατιωτική Σχολή Μηχανικών του Βερολίνου, ειδικευόμενος στην οχυρωματική και την γεφυροποιία. Έγινε αξιωματικός του πρωσικού στρατού και το 1834 ένα από τα πρώτα στελέχη του ελληνικού στρατιωτικού Σώματος Μηχανικού. Συμμετείχε στην κατασκευή έργων υποδομής στην Παλαιά Ελλάδα και σχεδίασε τα πολεοδομικά σχέδια της κωμόπολης Ιτέας και του νέου οικισμού της Νέας Πέλλας Αταλάντης, μιας προσφυγικής εγκατάστασης των Μακεδόνων στην ελεύθερη Ελλάδα. Διορίστηκε το 1852 από το Ελληνικό Κράτος ως πρόξενος στη Λειψία στη θέση του αδερφού του Κωνσταντίνου και το 1861 στην οθωμανοκρατούμενη Θεσσαλονίκη. Μετέφρασε στα ελληνικά μια εξιστόρηση των πολεμικών επιχειρήσεων του Ναπολέοντα ‘’Ενιαύσιος Περίοδος του Ναπολεόντιου Βίου’’ (1846) και συνέγραψε τα: ''Διάλογος δύο φίλων περί των κοινών της Ελλάδος ιδίως της Ευρώπης πραγμάτων’’ (1851), ‘’Το αδαμάντινον δακτυλίδιον’’ (1856) και ‘’Αυτοβιογραφία’’ (1873), ενώ χρηματοδότησε εκδόσεις του καθηγητή ιστορίας Γεωργίου Κρέμου.[5].

Γεώργιος Νιάγκας (1820-1905) ποιητής, διδάσκαλος             

Γ. Νιάγκας, ''Ζάππειον και Παλλάς''
(1885). Μελέτη για δύο ονομαστά
Παρθεναγωγεία της Πόλης

              Ο Γεώργιος Νιάγκας γεννήθηκε στην Κλεισούρα και μεγάλωσε στην Κωνσταντινούπολη, ως ένα από τα τέκνα της εκεί κλεισουριώτικης παροικίας. Σπούδασε διδάσκαλος και διορίστηκε σε ελληνικά σχολεία της Κωνσταντινούπολης και της θρακικής Σηλυβρίας. Συνέγραψε αμφότερα πεζά και ποιητικά κείμενα, όπως ιστορικές ή παιδαγωγικές μελέτες, βιογραφικά έργα και αρκετές ποιητικές νεκρολογίες εξεχόντων προσωπικοτήτων. Ήταν ένα άτομο με έντονο το πατριωτικό και θρησκευτικό στοιχείο μέσα του, που υμνούσε την ελληνική γλώσσα και επαίρονταν για την καταγωγή του. Μερικά από τα έργα του είναι τα: ‘’Ελληνική Μυθολογία’’ (1857), ‘’Σιμώνι Γ. Σίνα’’(1860), ‘’Ωδή προς την νέαν της Ελλάδος Κυβέρνησιν’’ (1862), ‘’Ελεγείον εις Γεώργιον Ζαρίφην’’ (1884), ‘’Ζάππειον και Παλλάς’’ (1885), ‘’Ελεγείον εις τον αοίδημον και αείμνηστον Ζαννήν Στεφανοβίκ Σκυλίτση’’ (1886), ‘’Ο από Νικοπόλεως νέος Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Νεόφυτος ο Η’ ‘’ (1891), ‘’Ο Από Εφέσσου Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Κωνσταντίνος ο Ε^ος’’ (1901)[6].

 Αθανάσιος Ρουσόπουλος (1823-1898) διδάκτωρ αρχαιολογίας - φιλολογίας               

Ο καθηγητής Α. Ρουσόπουλος
(1823-1898)

         Γεννήθηκε στο Βογατσικό Καστοριάς το 1823 και σε μικρή ηλικία μετέβη στην Κωνσταντινούπολη αρχικά και την Αθήνα έπειτα, όπου τελείωσε τις μαθητικές σπουδές του. Το διάστημα 1847-1854 φοίτησε αρχαιολογία και φιλολογία στα γερμανικά πανεπιστήμια της Λειψίας, του Βερολίνου και της Γοττίγγης (Gottingen). Το 1855 διορίζεται καθηγητής φιλολογίας στο Οθώνειο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ παράλληλα διδάσκει στη Ριζάρειο Σχολή. Την περίοδο 1864-65 αναλαμβάνει κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής, ενώ το 1868 αναλαμβάνει την έδρα της Αρχαιολογίας, όπου παραμένει μέχρι το 1885. Δημοσίευσε πληθώρα μελετών αρχαιολογικού και φιλολογικού ενδιαφέροντος, μερικές μόνο από τις οποίες είναι : ‘’Περί Ζαμόλξιδος κατά τους σωζομένους παλαιούς’’ (1852 - διδακτορική διατριβή), ‘’Εγχειρίδιον της ελληνικής αρχαιολογίας’’ (1855), ‘’Οδηγός των φοιτητών του Πανεπιστημίου Όθωνος’’(1857), ‘’Εισαγωγή εις τον Θουκυδίδην (1861), ‘’Κρίσις του Βουτσιναίου ποιητικού αγώνος’’ (1867), ‘’Επίσκεψις των κυριοτέρων μνημείων της Ιταλίας’’ (1871), ‘’Πραγματεία περί εικόνος της Αντιγόνης κατ’ αρχαίον όστρακον’’, ‘’Ο Παρθενών’’ (1895), ‘’Περί του εν Μαγνησία μνημείου του Θεμιστοκλέους’’ (1898), ‘’Επιστασίαν εις μίαν λέξιν του Πινδάρου’’. Αρθρογραφούσε σε περιοδικά φιλολογικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος όπως η ‘’Πανδώρα’’, ήταν μέλος της Ελληνικής Αρχαιολογικής Εταιρείας (από την οποία διαγράφηκε) και υπήρξε διευθυντής του εντύπου ‘’Αρχαιολογική Εφημερίς’’. Επίσης, μετέφρασε έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και συνέγραψε πολλά φοιτητικά βοηθήματα και έναν από τους πρώτους πανεπιστημιακούς οδηγούς σπουδών. Απεβίωσε το 1898 στην Αθήνα[7].

Παύλος Ιωάννου (1824-1897) διδάκτωρ ιατρικής (πρύτανης)               

Ο Π. Ιωάννου (1824-1897)

           Γεννήθηκε το 1824 στην πόλη της Καστοριάς και μετοίκησε από νωρίς στην Αθήνα. Εκεί, τελείωσε τις μαθητικές και φοιτητικές σπουδές του στην ιατρική. Το 1858 αναγορεύεται διδάκτορας και συνεχίζει τις σπουδές του στην Ανατομία και τη Χειρουργική στο Παρίσι και τη Λειψία. Το διάστημα 1868-74 διορίζεται έκτακτος καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του  Πανεπιστημίου Αθηνών και έκτοτε τακτικός στην έδρα Εγχειρητικής και Τοπογραφικής Ανατομικής και Επιδεσμολογίας. Το 1883 αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Νοσοκομείου Αφροδίσιων Νοσημάτων της Αθήνας, το 1878-79 τοποθετείται κοσμήτορας της ιατρικής σχολής Αθηνών και το 1891-92 αναρριχάται στην Πρυτανεία του Πανεπιστημίου Αθηνών, αποτελώντας τον μοναδικό καστοριανό μέχρι σήμερα με το ανώτατο πανεπιστημιακό αξίωμα. Συνέγραψε πολλές μελέτες πάνω στη χειρουργική και την ανατομία: ‘’Περί της αυτομάτου του ανθρωπίνου σώματος καύσεως’’ (1858 - διδακτορική διατριβή), ‘’Εγχειρίδιον συστηματικής ανατομίας του ανθρώπου’’ (3 τόμοι - 1878-84), ‘’Περί τεραστίου όγκου του οσχέου’’ (1882), ‘’Εγχειρίδιον χειρουργικής ή εγχειρητικής’’ (1884), ‘’Μελέται περί της χειρουργικής των Αρχαίων’’ (1887),  ‘’Περί της κατ’ αναφοράν πρός την Ανατομίαν αρχαίας ελληνικής πλαστικής του ανθρωπίνου σώματος’’ (1893), ‘’Περί του νεωστί ανακαλυφθέντος φλεβώδους κόλπου εν τω καρωτικώ σωλήνι του ανθρώπου’’, ’’Νέα μέθοδος πρός διατήρησιν των πτωμάτων από της σήψεως’’, ‘’Περί σκύρρου καθόλου και ιδίως περί κιρρώσεως των γυναικείων μαστών’’, ‘’Περί της αντισηπτικής θεραπείας των τραυμάτων εν γένει’’.  Πέθανε στον Πειραιά το 1897[8].

Μητροπολίτης Βασίλειος Αστεριάδης (1834-1910) διδάκτωρ θεολογίας

                Ο Μητροπολίτης Βασίλειος γεννήθηκε από τον Αστέριο και την Αικατερίνη στην κωμόπολη Βασιλειάδα Καστοριάς το 1834, όπου και μαθήτευσε. Καταφεύγει το 1847 στην Κωνσταντινούπολη όπου φοιτά στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Εν συνεχεία διακονεί στη μικρασιατική Μητρόπολη Νίκαιας και τοποθετείται Μητροπολίτης της παρευξείνιας Αγχιάλου το 1865. Διευθύνει για δύο έτη και διδάσκει για περισσότερα στη Θεολογική Σχολή Χάλκης, όπου τίθεται αντιμέτωπος με την νεοεμφανιζόμενη εξαρχική προπαγάνδα. Το 1884 μετατίθεται στη Σμύρνη, όπου επιδόθηκε σε ένα πρωτοφανές σε διάρκεια και μέγεθος φιλανθρωπικό έργο. Ως λόγιος συγγραφέας εκπόνησε αρκετές θεολογικές μελέτες, μεταξύ των οποίων: ‘’Διάλογος πλούτου και παιδείας’’ (1857), ‘’Περί νηστείας και προσευχής’’ (1861), Περί προσευχής‘’(1863), ‘’Επίκλησις της ευσεβείας του ορθόδοξου πληρώματος Σμύρνης’’ (1886), ’’Περί του κύρους χειροτονίας κληρικών υπό επισκόπου καθηρημένου ή σχισματικού χειροτονηθέντων’’ (1887), ‘’Λόγοι εκκλησιαστικοί’’ (1887), ‘’Εγκώμια τέσσαρα’’ (1896), ‘’Υπόμνημα περί εκκλησιαστικού αφορισμού’’ (1897)  ‘’Εγκόλπιον μαθητών και τροφίμων της εν Χάλκης Θεολογικής Σχολής’’ (1902), ‘’Διάφορα επιγράμματα’’ (1906). Επίσης μετέφρασε λατινικά και αρχαιοελληνικά συγγράμματα. Πέθανε στη Σμύρνη το 1910 και αργότερα η γενέτειρά του μετονομάστηκε προς τιμήν του από Ζαγορίτσανη σε Βασιλειάδα[9].

Μάρκος Νικ. Δραγούμης (1840-1909) διδάκτωρ νομικής, διπλωμάτης

Ο διπλωμάτης Μ. Δραγούμης
(1840-1909)

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του Νικολάου Δραγούμη και αδερφός του πρωθυπουργού Στέφανου Δραγούμη. Η καταγωγή του ήταν από το Βογατσικό. Μαθήτευσε στο Ελληνικόν Εκπαιδευτήριον και εισήχθη στη νομική σχολή του Οθώνειου Πανεπιστημίου Αθήνας. Συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι, όπου αναγορεύτηκε διδάκτορας νομικής. Ακολούθησε καριέρα στο διπλωματικό σώμα και εργάστηκε στις ελληνικές πρεσβείες του Παρισιού, της Πετρούπολης, της Βιέννης, της Αλεξάνδρειας και του Βουκουρεστίου. Το 1890, μετά από 29 έτη θητείας, εγκαθίσταται στην Αθήνα και εργάζεται ως νομικός. Συμμετείχε ενεργά στα κοινά και ήταν μέλος της επιτροπής των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896. Το 1903 υπήρξε ένας από τους ιδρυτές του πολιτικού περιοδικού ‘’Bulletin d’ Orient’’  που λειτούργησε στο Παρίσι υπό την εποπτεία του Υπουργείου Εξωτερικών. Το περιοδικό, όπου αρθρογραφούσε και ο ίδιος, κυκλοφόρησε στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα, επιχειρώντας να προβάλλει τις ελληνικές θέσεις, αποτελώντας το αντίπαλον δέος των αντίστοιχων βουλγαρικών εντύπων. Συνέγραψε και δημοσίευσε αρκετά άρθρα σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, ενώ σώζονται διάφορα χειρόγραφά του. Το σημαντικότερο βέβαια πόνημά του είναι το ‘’De la condition civile de ‘l etranger en France’’ (1864) (διατριβή πάνω στις διπλωματικές σχέσεις άλλων ευρωπαϊκών χωρών με τη Γαλλία). Πέθανε στην Αθήνα το 1909[10].

Στέφανος Δραγούμης (1842-1923) πολιτικός (πρωθυπουργός - υπουργός), νομικός               

Ο Σ. Δραγούμης σε νεαρή ηλικία

             Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1842 από τον Νικόλαο και την Ευφροσύνη Δραγούμη και καταγόταν από το Βογατσικό. Μαθήτευσε αρχικά στην Αθήνα και ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στο Παρίσι, όπου εν συνεχεία αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή. Επιστρέφει στην Ελλάδα και το διάστημα 1861-75 διορίζεται πρωτοδίκης και εφέτης σε Ναύπλιο, Κεφαλλονιά και Ερμούπολη. Έκτοτε ασκεί τη δικηγορία και ακολουθεί μια λαμπρή πολιτική πορεία. Από το 1879 εκλέγεται βουλευτής και διετέλεσε σε δύο περιόδους (1886-90, 1892-93) Υπουργός Εξωτερικών και Εσωτερικών με το κόμμα του Χαρίλαου Τρικούπη, ενώ μετά το θάνατό εκείνου πολιτεύθηκε ως ανεξάρτητος. Στα τέλη του 19^ου και τις αρχές του 20^ου αι. αναλαμβάνει πολιτική δράση και συγγράφει πραγματείες για το Μακεδονικό και το Κρητικό Ζήτημα. Για περίπου 10 μήνες το 1910 αναλαμβάνει την Πρωθυπουργία της χώρας και το Υπουργείο Οικονομικών και δίνει τη θέση του στον Ελευθέριο Βενιζέλο που νίκησε τις εκλογές του 1910. Διορίζεται πρώτος Γενικός Διοικητής Μακεδονίας και Κρήτης μετά την απελευθέρωση και Υπουργός Οικονομικών το 1915-16. Παράλληλα με την πολιτική του καριέρα θα εκπονήσει δεκάδες μελέτες ιστορικού, πολιτικοοικονομικού, εθνολογικού, αρχαιολογικού και φιλολογικού πλαισίου. Πραγματοποιεί δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά και εκδίδει πολιτικούς του λόγους από τη Βουλή. Τα σημαντικότερα συγγράμματά του είναι: ‘’Η χρυσελεφάντινη Αθηνά’’ (1880), ‘’Μεγαρίς’’ (1892), ‘’Οι εν Μυκήναις Θησαυροί’’ (1894), ‘’Σταυρωθήτω’’ (1897), ‘’Μακεδονική κρίσις’’ (1903 και 1907), ‘’Η οριστική συνθήκη Ελλάδος και Τουρκίας 1897’’ (1909), ‘’Χρονικών Μορέως: Ιστορικά και τοπωνυμικά’’ (1912-15 και 1921), ‘’Η μετά τη νίκην Ελλάς’’ (1914), ‘’Μεταξύ παραμονών της βαλκανικής ειρήνης’’ (1916). Πέθανε το 1923 στην Αθήνα[11].

Κωνσταντίνος Τσιούλκας (1845-1915) γυμνασιάρχης

                Γεννήθηκε στην Κορησό Καστοριάς το 1845 και μαθήτευσε στο σχολείο του χωριού του και την Ελληνική Σχολή Καστοριάς. Μετά την αποφοίτησή του διορίστηκε διδάσκαλος για μερικά έτη στο σχολείο της γενέτειράς του. Το 1875 ξεκίνησε τις σπουδές φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1879 τοποθετήθηκε γυμνασιάρχης του ελληνικού Γυμνασίου Μοναστηρίου. Το 1889 θεωρήθηκε συνεργάτης του επαναστάτη διδασκάλου Αναστάσιου Πηχιών και απολύθηκε. 'επειτα έζησε για κάποιο διάστημα στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Ο Τσιούλκας υποστήριξε σθεναρά την ανάπτυξη της ελληνικής παιδείας στη Δυτική Μακεδονία και την απόρριψη της εξαρχικής προπαγάνδας. Το 1907 δημοσίευσε τη συγκριτική γλωσσολογική μελέτη του για το ιδίωμα της Μακεδονίας ‘’Συμβολαί εις την διγλωσσίαν των Μακεδόνων’’ (1907), όπου υποστηρίζει την γλωσσολογική προέλευση του ιδιώματος από την δωρική διάλεκτο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας[12].

Παύλος (Παναγιώτης) Αργυριάδης (1849-1901) νομικός, πολιτικός, δημοσιογράφος               

Ο Π. Αργυριάδης (1849-1901)

            Γεννήθηκε στην Καστοριά το 1849, όπου έζησε κάποια χρόνια της ζωής του. Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στην Αθήνα και εν συνεχεία μεταφέρθηκε στο Παρίσι, όπου φοιτά στη Νομική Σχολή. Συνδέεται με γαλλικούς σοσιαλιστικούς κύκλους και κατά τη διάρκεια των εξεγέρσεων της Παρισινής Κομμούνας το 1871 αποτελεί μέλος της Κεντρικής Επαναστατικής Επιτροπής. Γλιτώνει τη σύλληψη και υπερασπίζεται στα δικαστήρια πολλούς επαναστάτες. Έπειτα, εργάζεται ελάχιστα ως νομικός και περισσότερο ως δημοσιογράφος, ενώ στη συνέχεια αφοσιώνεται πλήρως σε θεωρητικές πολιτικές μελέτες. Έγινε μέλος πολυάριθμων σοσιαλιστικών κομμάτων παροδικής διάρκειας και συμμετείχε στις εκλογές παίρνοντας τη γαλλική υπηκοότητα.

Από το 1885 εκδίδει την πολιτική έντυπη επιθεώρηση ‘’La Question Sociale’’ και από το 1891 το ‘’Almanach de la Question Sociale’’, τα σημαντικότερα συγγραφικά του έργα. Προσπαθεί να έρθει σε επαφή με σοσιαλιστικούς κύκλους της Ελλάδας και πρωτοστατεί το 1894 στην ίδρυση του Διεθνή Συνδέσμου Βαλκανικής Συνομοσπονδίας με έδρα το Παρίσι. Ως πρόεδρος και εμπνευστής του Συνδέσμου ανέπτυξε τη θεωρία ίδρυσης μιας συνομοσπονδίας στα βαλκανικά και μικρασιατικά εδάφη της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η πρότασή του προέβαλε την δημιουργία 10 αυτόνομων ομοσπονδιών, μεταξύ των οποίων οι ομοσπονδίες Ελλάδας - Κρήτης, Μακεδονίας - Αλβανίας και Θράκης, που θα είχαν κέντρο την Κωνσταντινούπολη. Δηλαδή εξέφρασε αρκετά πιο νωρίς τις απόψεις κάποιων ευρωπαϊκών Κομμουνιστικών Κομμάτων του Μεσοπολέμου για σοσιαλιστικές ομοσπονδίες στα Βαλκάνια και αυτονόμηση της Μακεδονίας από την Ελλάδα. Επίσης, από το συγγραφικό του έργο στη γαλλική γλώσσα ξεχωρίζουν τα: ‘’Ο σοσιαλιστής ποιητής Ευγένιος Ποτιέ’’ (1888), ‘’Δοκίμιον του Επιστημονικού Σοσιαλισμού’’ (1890), ‘’Η γυναίκα και ο Σοσιαλισμός’’ (1893), ‘’Η Βαλκανική Συνομοσπονδία και η Μακεδονία’’ (1896), ενώ δημοσίευσε δεκάδες πολιτικά κείμενα σε σοσιαλιστικές εφημερίδες της Ελλάδας και του εξωτερικού. Θεωρείται ένας από τους πρώτους έλληνες θεωρητικούς του σοσιαλισμού και του αναρχισμού. Πέθανε το 1901 στο Παρίσι[13]. 

Η οικογένεια Στέφανου και Ελισάβετ Δραγούμη.
Καθισμένος κάτω αριστερά ο Ίων Δραγούμης παιδί

πηγές εικόνων

αρχείο Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών Αθηνών (ascsa.edu.gr)

Γ. Νιάγκας, Ζάππειον και Παλλάς, εκ του τυπογραφείου Παππαλεξανδρή, Εν Αθήναις, 1885

Almanach de la Question Sociale, vol. 3.4 (1903), A l' administration de la ''Question Sociale'', Paris

Λεύκωμα της εκατονταετηρίδος της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 1837-1937, Αρχαιολογική Εταιρεία, Εν Αθήναις, 1937

Α. Κούζης, Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Εκατονταετηρίς 1837-1937, τ. Γ’ Ιστορία της Ιατρικής Σχολής, τύποις Πυρσού, Αθήναι, 1939

Π. Βακουφάρης, Μιχαήλ Παρτζούλλας: Ένας δάσκαλος από την Κλεισούρα, Μακεδονική Ζωή 188 (Ιαν 1982), Θεσ/νίκη, σ. 52, 53

panoramio.com

---

[1]  Α. Παπαδόπουλος-Βρετός, Νεοελληνική φιλολογία, τ. A’, τύποις Λ.Δ Βιλαρά και Β.Π Λιούμη, Εν Αθήναις, 1854, σ. 104, 265

     Κ. Σαθάς, Νεοελληνική φιλολογία. Βιογραφίαι των εν γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων, από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της ελληνικής εθνεγερσίας (1453-1821), Εκ της τυπογραφίας των τέκνων Ανδρέου Κορομηλά, Εν Αθήναις, 1868, σ. 616

      Γ. Ζαβιράς, Νέα Ελλάς ή Ελληνικόν Θέατρον, υπό Γ. Κρέμου, Αθήνησι, 1872, σ. 370

      Π. Τσαμίσης Η Καστοριά και τα μνημεία της, τύποις Αλευρόπουλου, Εν Αθήναις, 1949, σ. 89

   Π. Αραβαντινός, Βιογραφική συλλογή λογίων της Τουρκοκρατίας, Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, Ιωάννινα, 1960, σ. 60

     Π. Ζάττας, Σχολεία, διδάσκαλοι, λόγιοι της Τουρκοκρατούμενης Καστοριάς, Καστοριά, 1984, σ. 64

[2]  ο.π, Παπαδόπουλος-Βρετός (1857), τ. Β’, σ. 174, 317

    Π. Βακουφάρης, Μιχαήλ Παρτζούλλας: Ένας δάσκαλος από την Κλεισούρα, Μακεδονική Ζωή 188 (Ιαν 1982), Θεσ/νίκη, σ. 52, 53

    Ε. Αγγελομάτη - Τσουγκαράκη, Όψεις της εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής του Αλή Πασά, Ο Ερανιστής 19 (1993), Όμιλος Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού, Αθήνα, σ. 173

[3]  Α. Κούζης, Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Εκατονταετηρίς 1837-1937, τ. Γ’ Ιστορία της Ιατρικής Σχολής, τύποις Πυρσού, Αθήναι, 1939, σ. 8

     ο.π, Τσαμίσης (1949), σ. 91

     Α. Σκαρπαλέζος, Από την ιστορία του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήναι, 1964, σ. 147

     ο.π, Ζάττας (1984), σ. 65, 66

    Ε. Κουτσιαύτης, Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Καστοριάς (1872-1876), Θεσ/νίκη, 2010, σ. 141, 142

[4] αρχείο Νικολάου Μ. Δραγούμη, Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών Αθήνας (ascsa.edu.gr)

  Τ. Φιλήμων, Νικόλαος Δραγούμης (βιογραφικόν σχεδίασμα), Παρνασσός 3 (1879), Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός, Αθήναι, σ. 298-329

   Χ. Πούλιος, Νικόλαος Δραγούμης, Μακεδονικό Ημερολόγιο Β’ (1909), Παμμακεδονικός 
Συλλογος, Εν Αθήναις, σ. 262-268

    Α. Σαχίνης, Ο Νικόλαος Δραγούμης ως λογοτεχνικός κριτικός, Ελληνικά 18 (1964), ΕΜΣ, Θεσ/νίκη, σ.  97-119

   Σ. Ντενίση, Ο Νικόλαος Δραγούμης ως διηγηματογράφος στο Ν. Βαγενάς (επιμ), Από τον Λέανδρο στον Λουκή Λάρα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 1997, σ. 235-244

[5] Χ. Καπνουκάγιας, Η αυτοβιογραφία του Παναγιώτου Παπαναούμ, Ημερολόγιον Δυτικής Μακεδονίας 2 (1933), Κοζάνη

[6] Π. Βακουφάρης, Γεώργιος Νιάγκας: Ένας λόγιος Μακεδών από την Κλεισούρα στη Βασιλεύουσα, Μακεδονική Ζωή 189 (Απρ 1981),  Θεσ/νίκη, σ. 34, 35

     Κ. Πηδώνια, Γεώργιος Νιάγκας: Συμβολή στο έργο του, Η καθ’ ημάς Ανατολή, τ. Β’ (1994), Σύνδεσμος των Εν Αθήναις Μεγαλοσχολιτών, Αθήνα

    Κ. Πηδώνια, Νέα στοιχεία για τα έργα του Γεωργίου Νιάγκα, Σύνδεσμος των Εν Αθήναις Μεγαλοσχολιτών, Αθήνα, 1996

[7]  Κ. Σκόκος (επιμ), Εθνικόν Ημερολόγιον, τ. 15, Εκ του τυπογραφείου Αν. Κωνσταντινίδου, Εν Αθήναις, 1900, σ. 367, 368

  Λεύκωμα της εκατονταετηρίδος της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 1837-1937, Αρχαιολογική Εταιρεία, Εν Αθήναις, 1937, σ. 42, 43 παραρτήματος

      Κ. Μπέντας, Ιστορικά Βογατσικού, τύποις Κων. Δούκη, Καστοριά, 1952, σ. 53

     Β. Καραμανωλάκης, Η συγκρότηση της ιστορικής επιστήμης και η διδασκαλία της ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1837-1932), Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών, Αθήνα, 2006, σ. 37, 38, 40, 127

[8] Εθνικόν Πανεπιστήμιον, Τα κατά την Πρυτανείαν Παύλου Ιωάννου πρυτανεύσαντος κατά το ακαδημιακόν έτος 1891-1892, Εκ του τυπογραφείου Π.Δ. Σακελλάριου, Εν Αθήναις, 1893

     ο.π, Κούζης (1939), σ. 36, 37

     ο.π, Τσαμίσης (1949), σ. 91

     ο.π, Σκαρπαλέζος (1864), σ. 149

     ο.π, Ζάττας (1984), σ. 67-70

[9] Α. Διαμαντόπουλος, Βασίλειος Μητροπολίτης Σμύρνης, Μικρασιατικά Χρονικά 2 (1939),  Ένωσις Σμυρναίων, Αθήναι, σ. 148-197

   Χ. Τσούβαλης, Οι σχολάρχες της Ιεράς Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, Σύνδεσμος των εν Αθήναις Μεγαλοσχολιτών, Αθήνα, 2002, σ.

[10] αρχείο Μάρκου Ν. Δραγούμη, Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών Αθήνας (ascsa.edu.gr)

[11] αρχείο Στέφανου Ν. Δραγούμη, Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών Αθήνας (ascsa.edu.gr)

     Ι. Νοτάρης, Αρχείο Στέφανου Δραγούμη: Ανέκδοτα έγγραφα για την Επανάσταση του 1878 στη Μακεδονία, ΙΜΧΑ, Θεσ/νίκη, 1966

     Σ. Κούκος (επιμ), Στέφανος Δραγούμης, Πολιτικός Διοικητής Μακεδονίας: Ο ‘’δραγουμάνος’’ των Μακεδόνων, Αφιέρωμα εφ. Μακεδονία, φ. 29712 (8.12.2013), σ. 33-36, 53-56

[12]  Κ. Βακαλόπουλος, Ο Βόρειος Ελληνισμός κατά την πρώιμη φάση του Μακεδονικού Αγώνα (1878-1894). Απομνημονεύματα Αναστάσιου Πηχεώνα, ΙΜΧΑ, Θεσ/νίκη, 1983, σ. 382, 383

     Π. Παπακυριακίδης, Οι Μακεδονομάχοι Κωνσταντίνος Ι. Τσιούλκας, Μακεδών διδάκτωρ της φιλολογίας και πρώην γυμνασιάρχης εν Μοναστηρίω, η Ιερά Μονή Τσιριλόβου και ο Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος, Θεσ/νίκη, 1989

     Κ. Τσιούλκας (επιμ Ν. Μάρτης), Συμβολαί εις την διγλωσσίαν των Μακεδόνων (ανάτυπο), Δημιουργία, Αθήνα, 1991
       Ν. Δασκαλάκης, Η Κορησός στη διαδρομή του χρόνου, Θεσ/νίκη, 2006, σ. 153-155, 273, 274

[13] ο.π, Τσαμίσης (1949), σ. 91, 92

     Γ. Κορδάτος, Μορφές του Νέου Ελληνισμού, Μπάϋρον, Αθήνα, σ. 66, 67

     Π. Νούτσος, Η σοσιαλιστική σκέψη στην Ελλάδα (1875-1907), τ. Α’, Γνώση, Αθήνα, 1989, σ. 309-312

    Θ. Μπενάκης, Ο Παύλος Αργυριάδης και το Ανατολικό Ζήτημα, Τετράδια πολιτικού διαλόγου έρευνας και κριτικής 43 (Χειμ.-Αν. 99), Στοχαστής, σ. 87-94