Καστοριανοί Άγιοι (μέρος 3ο)

Άγιος Κοσμάς  Αιτωλός (1714-1779)

Ο Άγιος Ισαπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός

     Ο Ισαπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός γεννήθηκε κατα πάσα πιθανότητα στο Μέγα Δέντρο Αιτωλίας το 1714 απο ευσεβείς γονείς, με το κοσμικό όνομα Κώνστας. Έλαβε τη στοιχειώδη μόρφωση απο τον διάκονο Γεράσιμο Λύτσικα στη Σιγδίτσα της Παρνασσίδας και ανώτερη απο τον διάκονο Ανανία Δερβισάνο. Γύρω στο 1750 μεταβαίνει στο Άγιο Όρος να φοιτήσει στην Αθωνιάδα Σχολή, όπου είχε σημαντικούς διδάσκαλους μεταξύ των οποίων και ο λόγιος Ευγένιος Βούλγαρης(1716-1806). Στη Μονή Φιλοθέου γίνεται μοναχός και το 1759 πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη ζητώντας την άδεια του Πατριάρχη Σεραφείμ Β’ να κηρύξει στην Ήπειρο, λόγω των κρουσμάτων εξισλαμισμού των χριστιανών. Το πρώτο ταξίδι θα λάβει χώρα σε ολόκληρο σχεδόν τον δυτικό ηπειρωτικό κορμό της Ελλάδας, απο τη Βόρεια Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία εως την Αιτωλία. Η δεύτερη περιοδεία θα ξεκινήσει το 1763 και στα επόμενα 10 έτη  θα επισκεφτεί πάλι τις προαναφερθείσες περιοχές, τη Ρούμελη, τα Επτάνησα και πιθανώς την Βόρεια Πελοπόννησο. Το 1774 με τις ευρύτατες αναταρραχές των Ορλωφικών επιστρέφει στην Πόλη για να πάρει νέα άδεια να κηρύξει απο τον Πατριάρχη Σωφρόνιο Β’. Ο Πατροκοσμάς ήταν ένθερμος υποστηρικτής των επαναστατικών ενεργειών αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία για συμμετοχή του με άλλο τρόπο εκτός απο το κήρυγμα.
Στην τρίτη περιοδεία (1775-77) επιστρέφει στα ίδια μέρη και επεκτείνει τη δράση του μέχρι τις Κυκλάδες, επιστρέφωντας προσωρινά στο Άγιο Όρος και τη μελέτη. Κατα την τελευταία περιοδεία στην Ήπειρο θα θανατωθεί με απαγχονισμό απο τους Οθωμανούς στο Κολικόντασι του Βερατίου στις 24 Αυγούστου 1779, όπου και τάφηκε. Δεν υπήρχε κατηγορητήριο ούτε έγινε δικαστήριο για τον Άγιο Κοσμά. Εναντίον του είχαν ταχθεί οι Εβραίοι της Ηπείρου, αλλά και οι κύριοι των Επτανήσων Ενετοί, που σχεδίαζαν τη θανάτωσή του. Ο Άγιος είχε εγκαινιάσει τη μεταφορά του παζαριού απο ημέρα Κυριακή στο Σάββατο και οι έμποροι Εβραίοι είχαν χάσει πολλά έσοδα λόγω του ότι δεν μπορούσαν να δουλέψουν την ιερή για εκείνους μέρα[1] [2] [3] [4].

Στο σημείο όπου σύμφωνα με την παράδοση του χωριού
Ιεροπηγή κήρυξε ο Άγιος Κοσμάς Αιτωλός 
δημιουργήθηκε ένα ναΰδριο

     Ο Κοσμάς ο Αιτωλός στα περίπου 20 με διαλλείματα χρόνια της αποστολικής δράσης του, κράτησε ζωντανή την χριστιανική αλλά και ελληνική συνείδηση των υπόδουλων, ίδρυσε 10 Ελληνικές Σχολές και πάνω απο 300 πρωτοβάθμια σχολεία στα χωριά που κήρυττε. Οι περίφημες Διδαχές του σώθηκαν σε χειρόγραφα απο τις ομιλίες του και εκδόσεις του 19^ου και 20^ου αι, όπου περιέχονται θεολογικά, κοινωνικά ζητήματα, παραβολές και προφητείες. Η μορφή του αναγνωρίστηκε ακόμη και απο τους Τούρκους και μερικοί τον λάτρευαν ως Άγιο. Δικαίως, οι περιοχές που κήρυξε τον θεωρούν ως δικό τους Άγιο και διασώζουν παραδόσεις σχετικά με την τοποθεσία και το περιεχόμενο του κηρύγματός του στον τόπο τους. Στην Καστοριά, τέτοιες παραδόσεις αναφέρουν τον εντός της πόλης  ναό του Αγ. Ανδρέα στο Ντολτσό και τοποθεσίες στο Άργος Ορεστικό, την Κλεισουρα, τον Γέρμα, το Κωσταράζι, την Μονή Αγ. Αναργύρων και την Ιεροπηγή. Η μνήμη του τιμάται στις 24 Αυγούστου.  

Άγιος Ιερομάρτυρας Πλάτων (1852-1921)

Ο Άγιος Ιερομάρτυρας Πλάτων Αϊβαζίδης

     Ο Πλάτων Αϊβαζίδης (Αϊβάζης ή Αϊβαζόγλου) γεννήθηκε το 1852 στην Πάτμο απο τον χιώτη Νικόλαο και τη Μαρία. Μαθήτευσε στην Πατμιάδα Σχολή και σε ηλικία 15 ετών έγινε δόκιμος στην Ι.Μ Αγ. Ιωάννου Θεολογου, όπου μόναζαν δύο θείοι του μοναχοί και παρέμεινε ως τα 25 του έτη. Μετά πορεύεται στην Κωνσταντινούπολη και φοιτά στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, γνωρίζοντας τον εκεί φοιτητή Γερμανό Καραβαγγέλη. Παράλληλα, εκτελούσε χρέη Διακόνου στη Μητρόπολη Καστοριάς (1883-1888) και Λήμνου (1888-1894). Στη Λήμνο χειροτονείται πρεσβύτερος και γίνεται Πρωτοσύγγελος (δηλαδή δεύτερος τη τάξει) απο τον Μητρ. Αθανάσιο Καποράλη. Το 1899 ο Μητρ. Αθανάσιος μετατίθεται στην Καστοριά και παίρνει μαζί του τον Πρωτοσύγγελο Πλάτωνα. Σε ένα μόλις χρόνο ξαναμετατίθεται στη Σάμο και τη θέση του παίρνει ο Μητρ. Γερμανός, ο οποίος όμως κρατά κοντά του τον Πλάτωνα. Το διάστημα μέχρι το 1908, ουσιαστικά όλη την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα, διακονεί πιστά τον Καραβαγγέλη, παραμείνει στην πόλη ως υπεύθυνος κατα τις μεγάλες περιοδείες του, φροντίζει για την αποκατάσταση των πληγέντων γυναικόπαιδων και τη  σωστή λειτουργία ιδρυμάτων. Οι δύο μαζί τέλεσαν την κηδεία και τα τρισάγια στο μνήμα του Παύλου Μελά.

Ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης
με τον Πρωτοσύγγελο Πλάτων τελούν μνημόσυνο
στον τάφο του Παύλου Μελά, αμέσως μετά το θάνατό του

     Μετά την απομάκρυνση του Γερμανού απο την Καστοριά, ο Πρωτοσύγγελος Πλάτων τον ακολουθεί στην Μητρόπολη Αμάσειας του Πόντου και την έδρα της την Αμισό (Σαμψούντα). Εκεί, πραγματοποιείται τα επόμενα χρόνια ένα πρωτοφανές έργο με την ανοικοδόμηση δεκάδων σχολείων, εκκλησιών και ιδρυμάτων στις ελληνικές κοινότητες. Ο Πλάτωνας πάλι ως έμπιστος αναλαμβάνει υπεύθυνος μαζί με τον Επίσκοπο Ζήλων Ευθύμιο κατα τις περιοδείες του Γερμανού στην επαρχία, αλλά και τα ταξίδια του στην Πόλη. Διδάσκει σε διάφορα σχολεία της περιοχής και βοηθά στον απελευθερωτικό αντάρτικο αγώνα των Ποντίων με κηρύγματα αφύπνισης και υλική βοήθεια. Την 4^η Φεβρουαρίου 1921 φυλακίζονται οι προύχοντες και όλα τα εξέχοντα μέλη της ελληνικής κοινότητας Αμισού, μεταξύ των οποίων και ο Πλάτων για επαναστατική δράση. Παραμένει 8 μήνες στις άθλιες φυλακές Αμάσειας εμψυχώνοντας τους συγκρατούμενούς του. Δικάζεται δύο φορές, αρχικά με κάθειρξη φυλάκισης 7 ετών και αργότερα με την καταδίκη του θανάτου απο εκτακτα στρατοδικεία, χωρίς ανάλογες αποδείξεις. Απαγχονίστηκε στην πλατεία Ωρολογίου της Αμάσειας μαζί με άλλους 68 Έλληνες την 21 Σεπτεμβρίου 1921, μέρα που τιμάται η μνήμη του[5] [6].

Οσία Σοφία η Ασκήτρια (1883-1974)

Η Οσία Σοφία της Κλεισούρας

     Η Οσία Σοφία καταγόταν απο το χωριό Σαρή Μπαμπά της περιοχής Άρδασσας (Τορούλ) Πόντου και γεννήθηκε το 1883. Οι γονείς της Αμανάτιος και Μαρία Σαουλίδου απέκτησαν τρια παιδιά, τον Κωνσταντίνο, την Σοφία και τη Σημέλα. Στα 24 της έτη παντρεύτηκε τον Ιορδάνη Χοτοκουρίδη και και απέκτησαν ένα παιδί, το οποίο κατέληξε με τραγικό τρόπο, ενώ ο Ιορδάνης εξαφανίστηκε κατα τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Σοφία το 1916 εγκαταλείπει το χωριό της και καταφεύγει σε βουνό κοντά στην Ορντού, όπου πιθανών έγινε μοναχή σε κάποιο μοναστήρι. Κατα την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταφέρεται στην Ελλάδα ξεχωριστά απο τους συγγενείς της και τους συναντά στο ναό Αναλήψεως στη Θεσσαλονίκη. Εγκαθίστανται στην Άρδασσα Πτολεμαΐδας και η Οσία μονάζει για μικρό διάστημα στη Μονή Αγ. Μάρκου Πρώτης στη Φλώρινα.

     Μετά απο αλλεπάλληλες εμφανίσεις και υπόδειξη της Παναγίας η Σοφία οδηγείται το 1927 στη Μονή Γεν. Θεοτόκου Κλεισούρας Καστοριάς, όπου εγκαταβιούσε ο μοναχός Γρηγόριος και η παράλυτη μοναχή Πελαγία.  Περίπου 50 χρόνια έζησε ταπεινά στο μοναστήρι, με συνεχή προσευχή και άσκηση, ατιμέλητη όψη, πραγματοποιώντας δεκάδες μαρτυρούμενα θαύματα. Στις 6 Μαΐου 1974 αποδημεί και τάφεται στο νεκροταφείο της μονής, πίσω απο το ναό του Τιμίου Προδρόμου. Έπειτα, το 1981 και το 1998 γίνεται δυο φορές ανακομιδή των ευωδιαζόντων λειψάνων της[7]. Πρόσφατα, την 8^η Δεκεμβρίου 2011 επικυρώνεται η αγιοκατάταξη ως Οσία και την 6^η Μαΐου 2012 γίνεται η πρώτη εορτή στο όνομά της. Αποτελεί την μοναδική γυναίκα μεταξύ των εν Καστορία τιμώμενων Αγίων, αλλά και την νεότερη Αγία της Ορθόδοξης Εκκλησίας σήμερα.

Η Οσία Σοφία Χοτοκουρίδου σε φωτογραφία
στο μοναστήρι της Κλεισούρας.

Ιερωμένοι Εθνομάρτυρες

     Τέλος, εκτός απο τους επίσημα αναγνωρισμένους Αγίους της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, στην περιοχή της Καστοριάς γεννήθηκαν ή έδρασαν μια σειρά ιερωμένων που θανατώθηκαν σε κατοχικές ή εμπόλεμες περιόδους και θα τους χαρακτηρίζαμε ως Εθνομάρτυρες. Κρίθηκε σκόπιμο να αναφερθούν όχι για να παρουσιαστούν ως Άγιοι, αλλά απλά ως ηρωϊκές μορφές που μαρτύρησαν, όπως άλλες χιλιάδες άτομα. Οι πληροφορίες μας γι’ αυτούς περιορισμένες και προέρχονται απο απομνημονεύματα, επίσημους καταλόγους του ΓΕΣ, βιβλία, μαρτυρίες και τοπικές παραδόσεις.

     Στην μακρά περίοδο της Τουρκοκρατίας θανατώθηκαν αρκετοί κληρικοί απο τους Οθωμανούς για λόγους πίστης, όπως περισώζει η μνήμη των κατοίκων σε πολλούς οικισμούς της περιοχής. Δυστυχώς η συλλογή αυτών των προφορικών παραδόσεων αποτελεί ένα δύσκολο και ενδιαφέρον εγχείρημα για τον μελλοντικό ερευνητή, που όμως δεν είναι δυνατόν να γίνει στα πλαίσια αυτού του ιστολογίου. Έτσι, θα περιοριστούμε σε αυτούς που είναι καταγεγραμμένοι σε προσβάσιμες πηγές. Την περίοδο της Οθωμανοκρατίας λοιπόν, εκτός τον κλεισουριώτη Μάρκο και τον Ναούμ απο την Καστοριά που έχουν αναγνωριστεί ως Άγιοι Νεομάρτυρες, μαρτύρησαν οι:

παπα-Θεόφιλος, εφημέριος της συνοικίας Καρύδη στο Ντολτσό

Αρχιμ. Γρηγόριος, Πρωτοσύγγελος και Ηγούμενος της Μονής Αγίων Αναργύρων

Αμφότεροι εμφανίζονται σε παλιό χειρόγραφο της Μονής Αγίων Αναργύρων με τα έξοδα της μονής κατα τα έτη 1808 και 1812. Ήταν μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία προδόθηκαν στους Τούρκους απο τον μοναχό Κυπριανό. Συνελήφθησαν απο τους μπέηδες Ντεμήρ και Μεχμέτ και ρίχθηκαν μαζί με άλλους 10 στον ποταμό Νέστο[8]. Λοιπές πληροφορίες απουσιάζουν πάντως γίνεται αντιληπτό ότι θανατώθηκαν για εθνικοαπελευθερωτική δράση.   

     Στα τέλη της Τουρκοκρατίας έλαβε χώρα η αντιπαράθεση Ελλήνων και Βουλγάρων ανταρτών στην περιοχή, γνωστή ως Μακεδονικός Αγώνας. Απο την τότε Μητρόπολη Καστοριάς κατα τη διάρκειά του μαρτύρησαν οι:

Ο παπα-Κωνσταντίνος απο τον
Πολυπόταμο

παπα-Κωνσταντίνος Οικονόμου, εφημέριος του Πολυπόταμου. Ληστεύτηκε και σκοτώθηκε απο κομιτατζήδες τον Σεπτέμβριο του 1900 (σε άλλες πηγές το 1902).

παπα-Δημήτρης Οικονομίδης, εφημέριος των Ασπρογείων. Δολοφονήθηκε τον Νοέμβριο του 1901 απο βουλγαρική τσέτα. Με τον θάνατό του ο γιός του μετονομάζεται σε Δημήτρης και χειροτονείται ιερέας απο τον Γερμανό Καραβαγγέλη. Ο ανηψιός του Βαγγέλης Νάτσης (Στρεμπενιώτης) γίνεται οπλαρχηγός εξαιτίας της δολοφονίας αυτής.

παπα-Ηλίας Παπαδημητρίου, εφημέριος των Χάλαρων. Ως αντεκδίκηση κατακρεουργήθηκε απο τον αρχικομιτατζή Τσακαλάρωφ μαζί με τον Γ. Κιάμο τον Μάϊο του 1902. Ο παπα-Ηλίας ήταν πράκτορας του Καραβαγγέλη και είχε σταλθεί στην Αθήνα ωστε να προδώσει τον Τσακαλάρωφ, που προμηθευόταν όπλα απο εκεί. Ο συγγενής του Γκέλεφ έγινε οπλαρχηγός του Καραβαγγέλη[9].

παπα-Νικόλαος, εφημέριος Σταυροποτάμου. Δολοφονήθηκε απο τους κομιτατζήδες στο χωριό του κατα την επανάσταση του Ίλιντεν στις 21 Ιουλίου 1903.

παπα-Χρήστος Βρίτσιος, εφημέριος της Περικοπής. Σκοτώθηκε απο τους επαναστατημένους βούλγαρους αντάρτες κατα το Ίλιντεν στις 23 Ιουλίου 1903, μαζί με δύο συγγενείς του. [10]

παπα-Αθανάσιος Ρίζος (Τουχουλιώτης), εφημέριος των Σπηλαίων. Δολοφονήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 1904 έξω απο τον ναό της Αγ. Κυριακής μαζί με τον επίτροπο Φ. Παπαναστασίου[11].

Αρχιμ. Άνθιμος Γιοβανόπουλος, ηγούμενος  της Μονής Αγ. Νικολάου Κορομηλιάς. Καταγόταν απο το Κωσταράζι και κατακρεουργήθηκε στις 8 Μαρτίου του 1905 απο τον Μήτρο Βλάχο, ο οποίος πυρπόλησε τη μονή[12].

Μον. Δαμιανός Τόσκος, μοναχός της Μονής Αγ. Νικολάου Κορομηλιάς. Καταγόταν απο τη Καστοριά και σκοτώθηκε ομοίως απο την τσέτα του Μήτρο Βλάχου, μαζί με τον ηγούμενο[13].

Αρχιμ. Κωνσταντίνος Σεβαστάκης, ηγούμενος της Μονής Αγ. Αναργύρων. Καταγόταν απο τη Σάμο και σκοτώθηκε στις 18 Μαρτίου 1905 απο τον Μήτρο Βλάχο μαζί με άλλα τρία άτομα έξω απο το μοναστήρι των Αγ. Αναργύρων[14].

παπα-Χρήστος Ντίνας, εφημέριος του Μοσχοχωρίου. Σκοτώθηκε στις 10 Μαΐου 1906 απο τον βοεβοδα Δημήτρη.

παπα-Ιωάννης Στόϊκος (Στοΐτσης), εφημέριος του Πολυποτάμου. Σκοτώθηκε σε βουλγάρικη ενέδρα στις 25 Αυγούστου 1906.

     Φυσικά, σε μια περιοχή που συνυπήρχαν πατριαρχικοί και εξαρχικοί πληθυσμοί στους νεκρούς δεν περιλαμβάνονται μόνο ιερείς που έδρασαν με το ελληνικό μέρος κατα τον Μακεδονικό Αγώνα, αλλά και με το βουλγάρικο. Μεταξύ των μνημονευόντων απο τις πηγές δολοφονηθέντων σχισματικών ιερέων είναι ο ιερέας της Περικοπής, του Χιλιοδέντρου, του Τρίβουνου, του Καστανόφυτου, του Περιβολίου, του Βαρικού, του Λεχόβου, της Οξυάς, της Λιθιάς και δύο ιερείς του Φλάμπουρου.

     Άργότερα, κατα τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο και την οπισθοχώρηση του οθωμανικού στρατεύματος ‘εγιναν εκκαθαρίσεις στον οικισμό Μαυροχώρι στις 31 Οκτωβρίου 1912 και μεταξύ των θυμάτων συγκαταλλέγονται οι[15]:

παπα-Κυριάκος Καράτζιος, εφημέριος του Μαυροχωρίου, που καταγόταν απο τη Φωτεινή.

παπα-Μανώλης Τράντας (Μπούτκας), εφημέριος Μαυροχωρίου, με καταγωγή απο την Οξυά.

παπα-Δημήτριος Παπασταύρου, εφημέριος Μαυροχωρίου. Γεννήθηκε στο Μαυροχώρι και ήταν συγχρόνως δάσκαλος.

     Οι θυσίες των κληρικών στην Καστοριά δεν σταμάτησαν με το πέρας της Τουρκοκρατίας, αλλά συνεχίστηκαν στις δύσκολες περιόδους της ιταλικής και γερμανικής κατοχής. Οι κατακτητές την περίοδο 1941-44 προέβησαν σε πολλές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στους οικισμούς της Καστοριάς, με τη συνδρομή των βουλγάρων συνεργατών τους. Παρακάτω αναφερόμαστε σε κληρικούς της Μητρόπολης Καστοριάς, αλλά και οικισμών που ανήκουν διοικητικά στην Καστοριά[16].

παπα-Χρήστος Παπαχρήστου, εφημέριος Λαχανοκήπων. Κατάγονταν απο το Μαυροχώρι. Εκτελέστηκε απο τους Ιταλούς στις 20 Μαρτίου 1943 στο νεκροταφείο Καστοριάς, ύστερα απο υπόδειξη των βουλγάρων κομιτατζήδων του Κάλτσεφ.

παπα-Κωνσταντίνος Βότσαρης, εφημέριος Βογατσικού. Εκτελέστηκε τον Απρίλιο του 1943 μαζί με άλλους συγχωριανούς του σε σπηλιά του βουνού πάνω απο το Βογατσικό, όπου είχαν καταφύγει.

παπα-Ανδρέας Αθανασίου, εφημέριος Αγ. Δημητρίου. Πέθανε απο βασανιστήρια Ιταλών τον Μάϊο του 1943, λόγω εθνικής δράσης.

παπα-Κωνσταντίνος Κούστας, εφημέριος Αετού. Με καταγωγή απο το Νυμφαίο, είχε αναπτύξει κοινωνική δράση στον Αετό και την Περικοπή, όπου ήταν ιερέας. Εκτελέστηκε στις 6 Αυγούστου 1943 απο γερμανικά στρατεύματα μετά απο προδοσία της φιλορουμάνικης μερίδας του Νυμφαίου.

παπα-Απόστολος Παπανικολάου, εφημέριος Λεχόβου. Αιχμαλωτίστηκε απο τους Γερμανούς στο χωριό του και μεταφέρθηκε σε φυλακές της Θεσσαλονίκης, όπου εκτελέστηκε στις 2 Ιουλίου 1943.

παπα-Άνθιμος Γαλάνης, εφημέριος Κωσταραζίου. Δολοφονήθηκε στις 25 Ιουλίου 1943 απο τους Γερμανούς έξω απο το Κωσταράζι.

παπα-Δαμιανός Καρακώστας, εφημέριος Γράμμου. Αιχμαλωτίστηκε στις 9 Δεκεμβρίου 1941 και μεταφέρθηκε σε ιταλικές φυλακές, όπου πέθανε απο τις κακουχίες στις 2 Νοεμβρίου 1943. Ήταν ο τελευταίος ιερέας του οικισμού Γράμμος που εγκαταλείφθηκε στον Εμφύλιο Πόλεμο.

παπα-Γεώργιος Μήτρας, εφημέριος Κλεισούρας. Εκτελέστηκε απο τους Γερμανούς μεταξύ εκατοντάδων άλλων συγχωριανών του κατα το ολοκαύτωμα της Κλεισούρας, στις 5 Απριλίου 1944.

Ο παπα-Ιωάννης απο τη Διποταμία

    Τέλος, στην περίοδο του αδελφοκτόνου Εμφυλίου Πολέμου αιχμαλωτίστηκαν και δολοφονήθηκαν απο τους αριστερούς αντάρτες αρκετοί κληρικοί στην Μητρόπολη Καστοριάς. Μιλάμε προφανώς για άτομα τα οποία είτε είχαν ταχθεί φανερά ή σιωπηλά με το μέρος του εθνικού στρατού, είτε απλώς αντιδρούσαν με τις πρακτικές των κομμουνιστών ανταρτών[17].

παπα-Γεώργιος Νάσκος, εφημέριος Λακκωμάτων. Αιχμαλωτίστηκε στο χωριό του απο μέλη του ΕΛΑΣ και εκτελέστηκε στις 16 Μαϊου 1943 κοντά στη Δαμασκηνιά Βοΐου.

παπα-Κωνσταντίνος Φιλιάδης, εφημέριος Κρύων Νερών. Ομοίως με τον ιερέα των Λακκωμάτων εκτελέστηκε στη Δαμασκηνιά απο τον ΕΛΑΣ την ίδια ημέρα.

παπα-Ιωάννης Τοτονίδης, εφημέριος Διποταμίας. Ο ποντιακής καταγωγής ιερέας της Διποταμίας αιχμαλωτίστηκε στις αρχές Απριλίου απο άντρες του ΕΛΑΣ και μεταφέρθηκε σε τοποθεσία της Κοτύλης, όπου βασανίστηκε και εκτελέστηκε.

παπα-Αθανάσιος Γιαννόπουλος, εφημέριος Αετού. Ο εκ Καλονερίου Βοΐου παπα-Αθανάσιος ήταν ιερέας του Αετού και εκτελέστηκε απο κομμουνιστές αντάρτες την 9^η Απριλίου 1947.

παπα-Κωνσταντίνος Βρίτσιος, εφημέριος Περικοπής. Ήταν γιός του παπα-Κωνσταντίνου που δολοφονήθηκε το 1903 απο Βούλγαρους κομιτατζήδες. Δολοφονήθηκε ομοίως στα μέσα Απριλίου 1947 απο αντάρτες του ΕΛΑΣ.  

παπα-Λάμπρος Χαστάς, εφημέριος Γέρμα. Αιχμαλωτίστηκε τον Απρίλιο του 1947 απο κομμουνιστές αντάρτες και μεταφέρθηκε στην περιοχή του Καστανόφυτου, όπου εκτελέστηκε.

παπα-Ισίδωρος Κοβατσιάδης, ηγούμενος Μονής Αγ. Αθανασίου Ζηκόβιστας και εφημέριος Αγ. Ηλία. Ήταν ταυτόχρονα δάσκαλος στο χωριό του και είχε αναπτύξει αντικομμουνιστική δράση. Αιχμαλωτίστηκε και εκτελέστηκε απο τους αντάρτες στις 4 Μαΐου 1947.

παπα- Ηλίας Τούλιος, εφημέριος Μονόπυλου. Κατακρεουργήθηκε με απάνθρωπο τρόπο απο άντρες του ΕΛΑΣ στις 26 Ιουλίου 1947 κοντά στον Τρίλοφο.

παπα-Γεώργιος Ντούλας, εφημέριος Κλεισούρας. Ήταν παλιός μακεδονομάχος και ιερέας του ναού Αγ. Δημητρίου Κλεισούρας. Ανέπτυξε έντονη αντικομμουνιστική δράση στον Εμφύλιο. Σκοτώθηκε στις 27 Ιουλίου 1947 απο αντάρτες στο Αμύνταιο.  

  

πηγές εικόνων

αρχείο Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα Θεσσαλονίκης
αρχείο ΑΣΚΣΑ

Μητρ. Λήμνου Διονυσιος, Πιστοί άχρι θανάτου, Αθήνα, 1959

Ανωνύμου, Σοφία η Ασκήτισσα της Παναγίας, Ι.Μ Γενεθλίου Θεοτόκου Κλεισούρας, Κλεισούρα, 2002

προσωπικό αρχείο

---

[1]  Νικόδημος Αγιορείτης, Νέον Μαρτυρολόγιον, τυποις Καραμπίνη, Εν Αθήναις, 1856, σ. 200-208

[2]  Αρχιμ. Α. Καντιώτης, Κοσμάς ο Αιτωλός (ανάτυπο), Σταυρός, Αθήναι, 1966

[3]  Ι. Μενούνος, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και βιογραφία, Ακρίτας, 2004

[4]  Α. Ξανθοπούλου-Κυριακού, Ο Κοσμάς ο Αιτωλός και οι Βενετοί (1777-1779), Πουρνάρα, Θεσ/νίκη, 1984

[5]  Αρχιμ. Π. Κρικρής, Ο Άγιος Εθνο-Ιερομάρτυρας Πλάτων, Επτάλοφος, Αθήναι, 1997

[6]  Αρχιμ. Παύλος Αποστολίδης, Το μαρτύριο του Αρχιμανδρίτου Πλάτωνος Αϊβαζίδου Πρωτοσύγγελλου των Ιερών Μητροπόλεων Καστορίας και Αμάσειας, Μακεδονικός Αγώνας-Παύλος Μελάς, επιστημονικό συνέδριο 14-23 Μαΐου2004, εκδ. Ι.Μ Καστορίας, Καστοριά, 2005, σ. 157-170

[7]  Ανωνύμου, Σοφία η Ασκήτισσα της Παναγίας, εκδ. Ι.Μ Γενεθλίου Θεοτόκου Κλεισούρας, Κλεισούρα, 2002

[8]  Π. Τσαμίσης, Η Καστοριά και τα μνημεία της, Αλευρόπουλου, Εν Αθήναις, 1949, σ. 41

[9]  Γερμανού Καραβαγγέλη, Ο Μακεδονικός Αγών. Απομνημονεύματα, Μπαρμπουνάκης, Θεσ/νίκη, 1993, σ. 36

[10] Αρχείο Διεύθυνσης Εφέδρων Πολεμιστών Αγωνιστών Θυμάτων και Αναπήρων, Αρχείο Μακεδονικού Αγώνα, Επετηρίς Παλαιών Αγωνιστών, αρ. 3263

[11]  Αρχιμ. Μ. Σιδερίδης, Η Εκκλησία στο Μακεδονικό Αγώνα, Καστοριανή Εστία, καστοριά, 1995, σ. 125-127

[12]  Αρχείο Διεύθυνσης Εφέδρων Πολεμιστών Αγωνιστών Θυμάτων και Αναπήρων, Αρχείο Μακεδονικού Αγώνα, Επετηρίς Παλαιών Αγωνιστών, αρ. 142

[13]  Γ. Αλεξίου, Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Κορομηλιάς (Σλίβενης) Καστοριάς, Σύλλογος Τραπεζούντα, Καστοριά, 2005
[14]  Γερμανού Καραβαγγέλη, Ο Μακεδονικός Αγών. Απομνημονεύματα, Μπαρμπουνάκης, Θεσ/νίκη, 1993, σ. 88

[15] Χ. Παπασταύρου, Το Μαύροβο και η ιστορία του, Δήμος Μακεδνών, 2002, σ. 55

[16] Μητρ. Λήμνου Διονύσιος, Εκτελεσθέντες και μαρτυρήσαντες κληρικοί 1941-1949 (ανάτυπο), Ελεύθερη σκέψις, Αθήναι, 2009, σ. 293-306, 312, 313

[17]  ο.π, σ. 293-306, 312, 313