Λόγιοι και επιστήμονες της Τουρκοκρατίας (μέρος 4ο)

Ολοκληρώνοντας τη μελέτη μας, θα παρατεθούν αξιομνημόνευτοι καστοριανοί επιστήμονες της Τουρκοκρατίας, που δεν ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με τη συγγραφική δραστηριότητα ώστε να χαρακτηριστούν ως λόγιοι, αλλά διέπρεψαν στον τομέα τους και προσέφεραν πολλά στην πατρίδα τους. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι δεν καθίσταται δυνατό να αναφερθούν άπαντες οι επιστήμονες μιας επαρχίας καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, δηλαδή μιας περιόδου πάνω από 500 χρόνια, ειδικά όταν δεν υπάρχουν επαρκείς πηγές για το βίο και το έργο τους. Θα περιοριστούμε στους σημαντικότερους και αυτούς που γεννήθηκαν έως το 1880 περίπου[1]:

Ιωάννης Θεοχάρης (αρχές 18^ου αι-  ). Καστοριά, ιατρός

Μετά τις σπουδές του και την ολιγόχρονη εγκατάστασή του στην Καστοριά, παροίκησε με την οικογένειά του στη Βιέννη.

Γεώργιος Λεοντίου (Λεοντιάδης) (μέσα 18^ου αι -  ). Καστοριά, διδάσκαλος

Εγκαταστάθηκε στο Neusatz της Αυστρουγγαρίας και διετέλεσε διδάσκαλος του Δημητρίου Δάρβαρη.

Γεώργιος Θεοχάρης (1758-1843). Καστοριά, λόγιος έμπορος, διπλωμάτης

Ο Γ. Θεοχάρης (1758-1843)

                Γιος του Ιωάννη Θεοχάρη, μαθήτευσε στην Καστοριά και παροίκησε οικογενειακώς στη Βιέννη. Εκεί, σπούδασε λογιστικά και ασχολήθηκε με το εμπόριο κοσμημάτων, βαμβακιού και καπνού. Συμμετείχε στην επαναστατική οργάνωση του Ρήγα Φεραίου, αλλά δεν θανατώθηκε από τους Οθωμανούς γιατί είχε αυστριακή υπηκοότητα. Κατέφυγε στη Λειψία, απ’ όπου βοηθούσε οικονομικά την επανάσταση. Διορίστηκε από το Ελληνικό Κράτος πρόξενος στη Λειψία, όπου και πέθανε.

Κωνσταντίνος Τσιαγάνης (Ζιαγάνης) (περ 1770- ). Κλεισούρα Καστοριάς, ανώτερος υπάλληλος

Εγκατεστημένος στην Αγγλία, διετέλεσε Μέγας Σφραγιδοφύλακας του Βρετανικού Θησαυροφυλακίου και ανώτερο στέλεχος του Βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών.

Παναγιώτης Εμμανουήλ (1776-1798). Καστοριά, λογιστής

                Ήταν αδερφός του Ιωάννη Εμμανουήλ και είχε εγκατασταθεί στη Βιέννη, όπου εργαζόταν στον εμπορικό οίκο του Ευστράτιου Αργέντη, συνεργάτη του Ρήγα Φεραίου. Ανέπτυξε εθνικοαπελευθερωτική δράση και εκτελέστηκε από τους Οθωμανούς στο Βελιγράδι, μαζί με τον Ρήγα, τον αδελφό του και άλλους πέντε συναγωνιστές του.

Νικόλαος Θεοχάρης (1793-1867). Λειψία, πολιτικός (υπουργός) - νομικός

Ήταν υιός του Γεώργιου Θεοχάρη από την Καστοριά και σπούδασε νομικές και πολιτικές επιστήμες στη Λειψία και το Παρίσι. Διορίστηκε Υπουργός Οικονομικών, Εσωτερικών και Δικαιοσύνης σε πολλές μετακαποδιστριακές κυβερνήσεις. Επίσης, διετέλεσε Γενικός Επίτροπος Επικρατείας και Νομάρχης Αττικοβοιωτίας.

Ράλλης Πλιούφας (περ 1800- ). Βογατσικό Καστοριάς, αρχιτέκτονας

                Εγκαταστάθηκε από μικρή ηλικία στην Κωνσταντινούπολη, όπου σπούδασε αρχιτεκτονική. Αργότερα, εργάζεται στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, όπου επανοικοδόμησε τον ναό του Αγ. Μηνά. Αναδείχθηκε μεγάλος οικονομικός ευεργέτης της γενέτειράς του.

Δημήτριος Σίνας (1810- ). Κλεισούρα Καστοριάς, οικονομολόγος

                Σπούδασε οικονομικές επιστήμες στη Βιέννη και εργάστηκε στις επιχειρήσεις του μεγάλου ευεργέτη Γεωργίου Σίνα. Αργότερα, έζησε στην Αθήνα όπου έγινε γενικός γραμματέας της αυστριακής πρεσβείας.

Ιωάννης Παπαμαντζάρης (Γραμματικός) (1819-1906). Πόρτι Αγράφων, γραμματέας

Ο Ι. Παπαμαντζάρης (1819-1906)
στις φυλακές Μοναστηρίου την
περίοδο των Πηχεωνικών

                Καταγόταν από τα ορεινά Άγραφα και το πραγματικό του όνομα ήταν Μαντζάλης. Μικρός απήχθη από τούρκο αγά για να πουληθεί ως σκλάβος, αλλά απελευθερώθηκε από έτερο φιλάνθρωπο τούρκο μπέη. Μαθήτευσε πλάι στον διδάσκαλο Γεώργιο Μιχαήλ σε Λάρισα και Φάρσαλα. Το 1840 μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου γνώρισε τον Αρχιδιάκονο και μετέπειτα Μητροπολίτη Καστοριάς Νικηφόρο, διατελώντας γραμματικός του. Μαζί του ήρθε στην Μητρόπολη Καστοριάς, αποτελώντας τον γραμματέα της Μητρόπολης για πολλά έτη. Προσέφερε σημαντικότατες υπηρεσίες στον εθνικό αγώνα και φυλακίστηκε την περίοδο των Πηχεωνικών.

Γεώργιος Καρύδης (1820-1901). Βογατσικό Καστοριάς, πολιτικός μηχανικός

                Σπούδασε μηχανικός στο Βουκουρέστι και εγκαταστάθηκε στη γενέτειρά του. Κατασκεύασε σημαντικά κτίσματα της περιοχής, όπως η Ελληνική Σχολή Καστοριάς, ενώ τη δεκαετία του 1880 ανέλαβε την κατασκευή του αμαξιτού δρόμου Νεάπολης - Καστοριάς.

Ιωάννης Μανδρίνος (1825-  ). Κλεισούρα Καστοριάς, ιατρός

Σπούδασε ιατρική στην Αθήνα, εργάστηκε στην γενέτειρά του και αργότερα παροίκησε στη Βιέννη και το Βελιγράδι.

Χριστόδουλος Χαιρόπουλος (1825-1901). Καστοριά, σχολάρχης

Σπούδασε στο Οθώνειο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και διηύθυνε Ελληνικές Σχολές της Νότιας Ελλάδας. Γιος του ήταν ο δημοσιογράφος Κωνσταντίνος Χαιρόπουλος.

Κωνσταντίνος Δήμησσας (1828-1918). Κλεισούρα Καστοριάς, ιατρός

Ο κλεισουριώτης ιατρός
Κ. Δήμησσας (1828-1918)

Σπούδασε ιατρική στην Αθήνα. Έκανε μεταφράσεις αρχαίων συγγραφέων που παρέμειναν ανέκδοτες. Εγκατεστημένος στην Ανδριανούπολη, ασχολήθηκε ιδιαιτέρως με την καταπολέμηση της χολέρας.

Μενέλαος Μήκας (1834- ). Βογατσικό Καστοριάς, οικονομολόγος - έμπορος

                Μεγάλος ευεργέτης της πατρίδας του, καθώς οικοδόμησε το Παρθεναγωγείο και άφησε όλη την περιουσία του στα σχολεία της. Σπούδασε εμπορικές επιστήμες στην Αθήνα και εργάστηκε στον διάσημο εμπορικό οίκο των Ράλλη - Σκυλίτση στο Λονδίνο.

Ιωάννης Σιώμος (1835-1890). Κορησός Καστοριάς, ιατρός

Μετά τις σπουδές του εγκαταστάθηκε στην πόλη της Καστοριάς, ανέλαβε επαναστατική δράση κατά των Οθωμανών και φυλακίστηκε, ως συνεργάτης του Αναστάσιου Πηχιών.

Δημήτριος Παπαθεοδώρου (Ρούφος) (περ 1840-  ). Επταχώρι Καστοριάς, ιατρός

Ο επταχωρίτης ιατρός και συγ-
γραφέας Δ. Ρούφος (περ 1840-  )

Εγκατεστημένος στο Άργος Ορεστικό από το 1866, αποτέλεσε τον πρώτο ιατρό της κωμόπολης. Συνέγραψε το 1904 την ‘’Γενεαλογική ιστορία του εκ Βουρβουσκού οίκου Παπαθεοδώρου Ρούφου και των διαδόχων αυτού’’, τα ‘’Ιστορικά ανέκδοτα Βουρβουτσικού’’ και το άρθρο ‘’Χρούπιστα’’ στο Μακεδονικό Ημερολόγιο του 1910. Ήταν ο βασικός συντελεστής της ανοικοδόμησης του Αρρεναγωγείου της κωμόπολης.

Δημήτριος Φεραίος (περ 1845-  ). Βογατσικό Καστοριάς, ιατρός

                Υιός του Παναγιώτη Φεραίου, ανηψιού του επαναστάτη Ρήγα Φεραίου ο οποίος κατέφυγε λόγω διώξεων στη Γράμμουστα και αργότερα στο Βογατσικό Καστοριάς. Σπούδασε ιατρική στην Αθήνα και εργάστηκε στο χωριό του. Αργότερα, εγκαταστάθηκε στην πόλη της Καστοριάς, όπου ανέπτυξε αξιόλογη δράση. Συνέγραψε το άρθρο ‘’Τινά περί της οικογένειας του Ρήγα Φεραίου’’ (1908) και το 1912 εκφώνησε τον πρώτο λόγο κατά την είσοδο των ελλήνων αξιωματικών στην απελευθερωμένη πόλη.

Ηλίας Ιωάννου (περ 1850-  ). Βασιλειάδα Καστοριάς, σχολάρχης

                Εξέχων διδάσκαλος που διορίστηκε στο Αλληλοδιδακτικό Σχολείο της Καστοριάς το 1868. Το 1873 ανακλήθηκε στη γενέτειρά του και διηύθυνε το ελληνικό σχολείο της, προσπαθώντας να περιορίσει τις αντίστοιχες βουλγαρικές δράσεις.

Ιωάννης Μιχαήλ (1850-1910). Καστοριά, σχολάρχης - γυμνασιάρχης 

Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και τα γερμανικά Πανεπιστήμια Λειψίας και Γκέτιγκεν. Διηύθυνε Ελληνικές Σχολές στη Σμύρνη, τη Νότια Ελλάδα και το Γυμνάσιο της Λάρισας.

Μενέλαος Μπατρίνος (1850-1926). Καστοριά, ιατρός - πολιτικός (βουλευτής - δήμαρχος)

                Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μετεκπαιδεύτηκε σε αυτά της Βιέννης και του Γκρατς. Εγκαταστάθηκε στην Καστοριά και ήταν εξέχων μέλος της ελληνικής κοινότητας. Συμμετείχε πολύ ενεργά στον Μακεδονικό Αγώνα και κατέφυγε για πέντε έτη στο Μοναστήρι και τη Θεσσαλονίκη, λόγω των τουρκικών διώξεων. Μετά την απελευθέρωση έγινε δήμαρχος της πόλης και το 1920 βουλευτής.

Λυσίμαχος Χερτούρας (1850-1910). Κλεισούρα Καστοριάς, ιατρός

Γεννήθηκε και μαθήτευσε στην Κλεισούρα. Σπούδασε ιατρική στη Βιέννη και εργάστηκε σε Μοναστήρι και Θεσσαλονίκη.

Ιωάννης Αργυρόπουλος (1852-1920). Βογατσικό Καστοριάς, ιατρός

Φοίτησε στην Αθήνα και εργάστηκε πρόσκαιρα στην Κωνσταντινούπολη. Επέστρεψε στην πατρίδα του και ανέλαβε εθνική δράση, ως άμεσος συνεργάτης του Αναστάσιου Πηχιών, ενώ φυλακίστηκε επανειλημμένα από τους Οθωμανούς.

Πέτρος Νάτσης (1853-1955). Κλεισούρα Καστοριάς, ιατρός

Φοίτησε στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας και στάλθηκε σε πόλεις της Βουλγαρίας, όπου ασχολήθηκε με την καταπολέμηση λοιμωδών ασθενειών.

Τριαντάφυλλος Γρέζος (περ 1855-  ). Βογατσικό Καστοριάς, σχολάρχης               

Ο διδάσκαλος από το Βογα-
τσικό Τ. Γρέζος (περ 1855-  )

               Μαθήτευσε στο Βογατσικό και συνέχισε τις σπουδές του στο Μοναστήρι. Διορίστηκε διδάσκαλος σε διάφορα σχολεία και την Ιερατική Σχολή του Μοναστηρίου, ενώ σχολάρχησε και σε άλλες περιοχές της Μακεδονίας, όπως το Πισοδέρι και η Αρναία Χαλκιδικής. Ίσως θα έπρεπε να αναφερθεί ως λόγιος και όχι ως απλός επιστήμονας, καθώς έγραψε διάφορες μελέτες πάνω στο γλωσσικό ιδίωμα της γενέτειράς του.

παπα Δημήτριος (Παπαδήμος) Οικονόμος (1855-1926). Βογατσικό Καστοριάς, σχολάρχης

                Μαθήτευσε στη γενέτειρά του και την Αθήνα και διορίστηκε σχολάρχης στο Βογατσικό, την Μοσχόπολη, τη Βλάστη και την Κορυτσά. Χειροτονήθηκε ιερέας και διαδραμάτισε σημαίνοντα ρόλο στον Μακεδονικό Αγώνα και τα γεγονότα της απελευθέρωσης.

Παναγιώτης Τζώτζας (1856- ). Καστοριά, νομικός

                Μαθήτευσε στην Καστοριά και το Γυμνάσιο Αθηνών, ενώ φοίτησε στη Νομική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Αργύριος Βούζας (1857- ). Καστοριά, ιατρός

                Μαθήτευσε στα σχολεία της Καστοριάς και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου από το 1^ο Γυμνάσιο Αθηνών. Φοίτησε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και εγκαταστάθηκε στην Καστοριά και τη Φλώρινα, ασκώντας το επάγγελμά του. Κατά την περίοδο των Πηχεωνικών ανέπτυξε εθνική δράση και φυλακίστηκε. Αργότερα, εγκαταστάθηκε στην Μοσχόπολη της Βόρειας Ηπείρου.

Κύρος Καραμπίνας (1858- ). Καστοριά, ιατρός

                Γόνος εύπορης καστοριανής οικογένειας και συγκεκριμένα γιος του εμπόρου Δαμιανού Καραμπίνα με οικογενειακή καταγωγή από τη Νικολίτσα του Γράμμου. Μαθήτευσε στα σχολεία της πόλης και το 1^ο Γυμνάσιο Αθηνών. Εγγράφηκε αρχικά στη Νομική Σχολή Αθηνών, αλλά μετεγγράφηκε και σπούδασε στην Ιατρική Σχολή.

Αθανάσιος Κοσμάς (1860-1931). Μεσόλογγος Βοΐου, σχολάρχης

Ο δάσκαλος Α. Κοσμάς
(1860-1931)

                Σπούδασε στο Γυμνάσιο Τσοτυλίου, το Διδασκαλείο και το Δημόσιο Γυμναστήριο Αθηνών. Δίδαξε και διηύθυνε σχολεία και σχολές των Ιωαννίνων, του Βόλου, της Θεσσαλονίκης και της ρουμανικής Βραΐλας. Εγκαταστάθηκε το 1891 στην Καστοριά και διηύθυνε την Ελληνική Σχολή και το Ημιγυμνάσιο. Ενεπλάκη ενεργά κατά τον Μακεδονικό Αγώνα και αναγνωρίστηκε ως Μακεδονομάχος. Αργότερα, είχε συνεισφορά σε διάφορους συλλόγους της πόλης. Στο προσεχές διάστημα πρόκειται να εκδοθεί βιβλίο στη μνήμη του.

Μιχαήλ Τυπάδης (1862-1951). Αμμουδάρα Καστοριάς. ιατρός - πολιτικός (βουλευτής - δήμαρχος)

Ο ιατρός και πολιτικός
Μ. Τυπάδης (1862-1951)

Σπούδασε στην Αθήνα και τη Βιέννη. Εγκαταστάθηκε το 1885 στο Άργος Ορεστικό, όπου διετέλεσε δήμαρχος και εκλέχθηκε βουλευτής Φλωρίνης - Καστοριάς. Συμμετείχε ενεργά στον Μακεδονικό Αγώνα και φυλακίστηκε στο Μοναστήρι από τους Οθωμανούς.

Ιωάννης (Γιαννούλης) Τζήμας (1864-1917). 
Βλαχόγιαννη Λάρισας, ιατρός

                Κατάγονταν από τη Σαμαρίνα Γρεβενών και γεννήθηκε στη Βλαχόγιαννη Λάρισας. Αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Ιωαννίνων και σπούδασε ιατρική σε Αθήνα και Κωνσταντινούπολη και εγκαταστάθηκε περί το 1890 στο Άργος Ορεστικό. Συμμετείχε ενεργά στον Μακεδονικό Αγώνα.

Δούκας Σαχίνης (1865-1923). Θεσσαλονίκη, ιατρός

                Γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη και σπούδασε ιατρική στην Αθήνα και το Παρίσι. Εγκαταστάθηκε το 1890 στην Καστοριά, όπου και άσκησε το επάγγελμά του. Ήταν στενός συνεργάτης του Γερμανού Καραβαγγέλη και αναγνωρίστηκε ως Μακεδονομάχος. Γιος του ήταν ο λογοτέχνης Απόστολος Σαχίνης.

Νικόλαος Ζωγράφου (1866-1917). Καστοριά, σχολάρχης - γυμνασιάρχης

Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και διετέλεσε σχολάρχης σε διάφορες περιοχές της Νότιας Ελλάδας. Διορίστηκε καθηγητής στο Γυμνασίο Τσοτυλίου και το Ημιγυμνάσιο Καστοριάς, ενώ αποτέλεσε τον πρώτο διευθυντή του Γυμνασίου Καστοριάς το 1916.

Αναστάσιος Παπαφιλίππου (Παπακυριακίδης) (1867-1948). Κορησός Καστοριάς, σχολάρχης  

Ο σχολάρχης της Κορησού
Α. Παπαφιλίππου (1867-1948)

             Σπούδασε στην Ιερατική Σχολή της Μπαρέσανης και το Γυμνάσιο Μοναστηρίου. Διδάσκαλος με πολύ σημαντική προσφορά κατά τον Μακεδονικό Αγώνα. Συνεργάστηκε στενά με πολλούς οπλαρχηγούς και έκανε συνεχείς ενέργειες για τον περιορισμό της βουλγαρικής προπαγάνδας στην περιοχή με αποτέλεσμα να αναγνωριστεί ως Μακεδονομάχος. Τοποθετήθηκε διδάσκαλος σε διάφορα σχολεία της περιοχής και διηύθυνε αυτά του Γάβρου, του Πισοδερίου, της Κλεισούρας και της Κορησού.  

Γεώργιος Κοπέλλου (1869-1944). Κλεισούρα Καστοριάς, σχολάρχης

                Φοίτησε στο Γυμνάσιο Μοναστηρίου και διορίστηκε διδάσκαλος σε πολλά σχολεία της Μακεδονίας. Το διάστημα 1923-35 διδάσκει στην Κλεισούρα. Εκτελέστηκε από τους Γερμανούς κατά τη σφαγή της Κλεισούρας το 1944.

Θωμαή Μάνου - Λιμπάνια (1869-1933). Καστοριά, σχολάρχισσα

                Το πατρικό της επώνυμο ήταν Ιωάννου, ενώ το Λιμπάνια ήταν προσωνύμιο για ορισμένες εξέχουσες γυναίκες. Μαθήτευσε στην Καστοριά και την Αθήνα, σπουδάζοντας στο Διδασκαλείο του ‘’Αρσακείου’’ Αθηνών. Το 1887 εγκαταστάθηκε στην Καστοριά και διορίστηκε διευθύντρια του Παρθεναγωγείου. Παροίκησε στο Βουκουρέστι, όπου παντρεύτηκε και μετά το θάνατο του συζύγου της επέστρεψε πάλι. Εν συνεχεία δίδαξε στα σχολεία της πόλης μέχρι το θάνατό της.

Κωνσταντίνος (Σ)παρτάλης (1869-1952). Κλεισούρα Καστοριάς, οικονομολόγος - έμπορος

                Φοίτησε σε Εμπορική Σχολή της Θεσσαλονίκης και στην Ανωτάτη Εμπορική Σχολή της Βουδαπέστης. Μετέβη στη Βιέννη όπου ίδρυσε μεγάλο εμπορικό οίκο και αναδείχθηκε σε πρόεδρο της εκεί ελληνικής κοινότητας.

Παντελής Χρηστίδης (1869-1937). Σινασός Καππαδοκίας, νομικός - πολιτικός (γερουσιαστής)

Ο γερουσιαστής και δικηγόρος
Π. Χρηστίδης (1869-1937)

         Πρόσφυγας από τη Σινασό της Καποδοκίας που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Καστοριά. Φοίτησε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και σπούδασε νομική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εγκαταστάθηκε το 1913 και άσκησε το επάγγελμά του στην Καστοριά, ενώ ήταν και ο ιδρυτής του Προσφυγικού Συλλόγου της πόλης. Εξελέγη γερουσιαστής το διάστημα 1929-35.

Αριστοτέλης Ζάχος (1871-1939). Καστοριά, αρχιτέκτονας

Ο αρχιτέκτονας Α. Ζάχος
(1871-1939)

                Ήταν γιος του διδασκάλου Αθανάσιου Ζάχου με καταγωγή από τη Σιάτιστα, αλλά γεννημένος στην Καστοριά. Ολοκλήρωσε τη μαθητεία του στο Μοναστήρι και σπούδασε αρχιτεκτονική στα Πολυτεχνεία Μονάχου, Στουτγκάρδης και Καρλσρούης. Επέστρεψε το 1909 μόνιμα στην Ελλάδα και συμμετείχε στην ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917. Εκτέλεσε πληθώρα αποτυπώσεων, αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών μελετών και τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Ήταν από τους βασικούς εισηγητές του νεοβυζαντινού αρχιτεκτονικού ρυθμού, καταξιωμένος ζωγράφος και φωτογράφος.

Χριστόδουλος Τόκας (1871-  ). Καστοριά, καθηγητής Γυμνασίου

                Καταγόταν από την Καστοριά και ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης. Σπούδασε φιλολογία στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Παυσανίας Τσ(ι)ατσαπάς (1871-  ). Καστοριά, καθηγητής Γυμνασίου

                Μαθήτευσε στην Καστοριά και το Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης. Φοίτησε στην Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και διορίστηκε καθηγητής σε διάφορα σχολεία.

Ιωάννης Κωτσίδης (1873-1958). Καστοριά, καθηγητής Γυμνασίου

                Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Καστοριά και το Τσοτύλι. Συμμετείχε στον Μακεδονικό Αγώνα και στην ανέγερση του Γυμνασίου Καστοριάς. Διετέλεσε διδάσκαλος σε χωριά της περιοχής και καθηγητής στο Γυμνάσιο της πόλης.

Λεωνίδας Μαυροβίτης (1873-1954) . Μαυροχώρι Καστοριάς, τραπεζίτης - δήμαρχος

                Καταγόμενος από πλούσια, αρχοντική οικογένεια, σπούδασε σε Εμπορική Σχολή της Θεσσαλονίκης και ίδρυσε ιδιόκτητη τράπεζα στην πόλη. Διετέλεσε δήμαρχος της πόλης το διάστημα 1908-1910 και διαδραμάτισε σημαίνοντα ρόλο στα γεγονότα της απελευθέρωσης. Το 1920 επανεκλέγη δήμαρχος και αργότερα διετέλεσε διευθυντής του υποκαταστήματος της Τράπεζας Θεσσαλίας.

Χρήστος Σιάνος (1873-  ). Καστοριά, ιατρός

                Μαθήτευσε στα σχολεία της Καστοριάς και το Γυμνάσιο Τσοτυλίου. Φοίτησε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Χριστόδουλος Φίλιου (1875-). Καστοριά, ιατρός

                Γεννήθηκε και μαθήτευσε στην Καστοριά, ενώ ολοκλήρωσε τα εγκύκλια μαθήματά του στο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης. Έπειτα, σπούδασε ιατρική στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Ιωάννης Βαλαλάς (1874-1945). Καστοριά, νομικός - πολιτικός (υπουργός)

Ο καστοριανός υπουργός
Ι. Βαλαλάς (1875-1945)

                Γεννήθηκε στην Καστοριά και παροίκησε από μικρή ηλικία στην Πόλη. Φοίτησε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και αργότερα νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εργάστηκε για κάποιο διάστημα στη Θεσσαλονίκη ως δικηγόρος. Το 1915 εκλέχθηκε βουλευτής Φλώρινας - Καστοριάς με το Κόμμα των Ελευθεροφρόνων. Όμως, σύντομα εντάχθηκε στην πολιτική ομάδα των Φιλελευθέρων του Ε. Βενιζέλου, εκλεγόταν για συνεχείς θητείες βουλευτής και ορίστηκε Υπουργός Παιδείας, Γεωργίας και Συγκοινωνιών. Επίσης, διορίστηκε για κάποιο διάστημα Γενικός Διοικητής Μακεδονίας - Θράκης. Πολλά από τα έργα υποδομής στη μεσοπολεμική Καστοριά και όχι μόνο φέρουν τη σφραγίδα του.

Ιωάννης Ζιούμος (περ 1875-1935). Κλεισούρα Καστοριάς, φαρμακοποιός

                Φοίτησε στη Φαρμακευτική Σχολή της Πόλης και εργάστηκε στη Γευγελή, αναπτύσσοντας εθνική δράση. Μετά την απελευθέρωση μετοίκησε στο Αμύνταιο, όπου εργάστηκε μέχρι το θάνατό του.

Χρήστος Τυπάδης (1876-1914). Άμμουδάρα Καστοριάς, φαρμακοποιός

Ο πρώτος φαρμακοποιός
του Άργους Ορεστικού
Χ. Τυπάδης (1876-1914)

                Αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Τσοτυλίου, σπούδασε φαρμακοποιός στην Αθήνα και εγκαταστάθηκε στο Άργος Ορεστικό, ασκώντας το επάγγελμά του. Σώζεται το ιδιόχειρο ημερολόγιό του με σημειώσεις για τους Βαλκανικούς Πολέμους και την απελευθέρωση της περιοχής.

Στέφανος Μανδρίνος (1877-  ). Κλεισούρα Καστοριάς, ιατρός

                Μαθήτευσε στην Κλεισούρα και σε Γυμνάσιο της Αθήνας. Φοίτησε στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ιωάννης Μπίμπας (1877-1920). Καστοριά, καθηγητής Γυμνασίου

                Φοίτησε στη Φυσικομαθηματική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάστηκε ως Καθηγητής στα Γυμνάσια Κορυτσάς, Θεσσαλονίκης και Καστοριάς.

Νικόλαος Πίνδος (1881-1974). Κλεισούρα Καστοριάς, θεολόγος - οικονομολόγος - διπλωμάτης

                Σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και αργότερα στην Εμπορική Ακαδημία της Βιέννης. Επέστρεψε στην γενέτειρά του και ανέλαβε εθνική δράση κατά τον Μακεδονικό Αγώνα. Ακολούθως, μετοικεί στη Θεσσαλονίκη και τη Δρέσδη, όπου ορίζεται υποπρόξενος. Πολέμησε επίσης στους Βαλκανικούς Πολέμους.

Ο έμπορος και μέγας ευεργέτης του Βογατσικού
Μ. Μήκας (1834-  )

Μιας και αναφερόμαστε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ίσως θα πρέπει να αναφερθούν επιγραμματικά και μερικοί λόγιοι και επιστήμονες που γεννήθηκαν μεν ή έχουν καταγωγή από την περιοχή της Καστοριάς, πλην όμως δεν είχαν ποτέ ή άλλαξαν την ελληνική τους εθνικότητα, καθώς έζησαν και διέπρεψαν κυρίως σε άλλα κράτη[2]:

Nikolae (Nae) Garoflid(i) (1845-1900). Τιμοσοάρα Ρουμανίας, διδάκτωρ νομικής - ιατρός

                Είχε καταγωγή από την Κλεισούρα Καστοριάς και σπούδασε ιατρική στο ιταλικό Πανεπιστήμιο του Τορίνο. Έπειτα αναγορεύτηκε διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών.

Trpo Popovski (1848-1928). Ιεροπηγή Καστοριάς, σχολάρχης

Ο ιερέας και σχολάρχης
T. Popovski (1848-1928)

          Γνωστός στην ελληνική βιβλιογραφία ως παπα-Τέρπος, αποτέλεσε τον βασικότερο παράγοντα της εξάπλωσης της βουλγαρικής προπαγάνδας στην περιοχή της Καστοριάς στα τέλη του 19^ου αι. Σπούδασε σε σχολεία της Κωνσταντινούπολης και τη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Ως διευθυντής βουλγάρικων σχολείων της ευρύτερης περιοχής και εκπρόσωπος της Εξαρχίας έδρασε το διάστημα 1869-1914. Έγραψε τα απομνημονεύματά του και πέθανε στη Σόφια.

Dimitar Blagoev Nikolov (1856-1924). Βασιλειάδα Καστοριάς, φιλόσοφος - πολιτικός

                Γεννήθηκε στη Βασιλειάδα Καστοριάς και μαθήτευσε στην Κωνσταντινούπολη, την Ανδριανούπολη και διάφορες βουλγάρικες πόλεις. Σπούδασε στην Οδησσό και την Αγία Πετρούπολη, εντρυφώντας στις μαρξιστικές θεωρίες. Ίδρυσε και ηγήθηκε του Βουλγάρικου Σοσιαλιστικού Δημοκρατικού Κόμματος που μετεξελίχθηκε σε κομμουνιστικό. Συνέγραψε πολλές μελέτες πολιτικοοικονομικού, ιστορικού και λογοτεχνικού πλαισίου και προς τιμήν του η πόλη Άνω Τζουμαγιά της Βουλγαρίας μετονομάστηκε σε Μπλαγκόεβγκραντ.

Zlatko Karatanasov (περ 1860-περ 1935). Βέργας Καστοριάς, σχολάρχης

                Μαθήτευσε στα ελληνικά σχολεία του Βεργα και της Κλεισούρας Καστοριάς και αργότερα ακολούθησε βουλγάρικες σπουδές στο Πρίλεπ και το Μοναστήρι. Το διάστημα 1882-1903 διορίστηκε δάσκαλος σε βουλγάρικα σχολεία της περιοχής της Καστοριάς και των Γιαννιτσών, ενώ έγινε και ιερέας της Εξαρχικής Εκκλησίας. Μετά το Ίλιντεν, κατέφυγε στην περιοχή της Πρεσλάβας, όπου συνέγραψε ένα βιβλίο και πέθανε.

Damian Perelingov (περ 1860- ). Λιθιά Καστοριάς, πολιτικός - νομικός

                Παροίκησε από μικρή ηλικία στη βουλγαρική Βάρνα, όπου σπούδασε και υπηρέτησε ως δικαστικός σε διάφορες θέσεις. Εντάσσεται σε διάφορα φιλελεύθερα κόμματα της Βουλγαρίας, το 1903-04 καταλαμβάνει τη δημαρχία της Βάρνας και αργότερα διορίζεται διοικητής στις Επαρχίες της Βάρνας και του Πλόβντιβ.

Atanas Mihailov (1862-1933). Βέργας Καστοριάς, σχολάρχης, καθηγητής παιδαγωγικών - ψυχολογίας

                Σπούδασε παιδαγωγικά στη Θεσσαλονίκη και το Ζάγκρεμπ. Αρχικά διηύθυνε βουλγάρικα σχολεία στα Σκόπια, το Μοναστήρι και τη Θεσσαλονίκη, ενώ αργότερα διδάσκει ψυχολογία στην Παιδαγωγική Σχολή των Σκοπίων και την Εκκλησιαστική Σχολή του Πλόβντιβ. Δολοφονήθηκε το 1933.

Branislav Nusic (Alkibijad Nusa) (1864-1938). Βελιγράδι, λογοτέχνης - θεατρικός συγγραφέας - διπλωμάτης - δημοσιογράφος

               

Ο πρωτοπόρος συγγρα-
φέας B. Nusic (1864-1938)

Είχε καταγωγή από την Κλεισούρα Καστοριάς και σπούδασε στη Νομική Σχολή του Βελιγραδίου και το αυστριακό Γκρατς. Υπηρέτησε στο Υπουργείο Εξωτερικών της Σερβίας ως υπάλληλος σε διάφορα κράτη, στο Υπουργείο Παιδείας και ως διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου της χώρας. Έγραψε πλείστα μυθιστορήματα, δράματα, κωμωδίες και ποιήματα, ενώ αργότερα εργάστηκε ως δημοσιογράφος και ασχολήθηκε με τη φωτογραφία. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους σέρβους λογοτέχνες και υπάρχει σέρβικη ταινία σχετική με τη ζωή του. Πολλά έργα του έχουν μεταφερθεί στη μεγάλη οθόνη και το θέατρο.

Nicolae Coculescu (1866-1952). Κραϊόβα Ρουμανίας, διδάκτωρ αστρονομίας - μαθηματικών

Έχοντας καταγωγή από την Κλεισούρα σπούδασε μαθηματικά στο Βουκουρέστι και το Παρίσι, όπου εκπόνησε τη διατριβή του. Επέστρεψε στο Βουκουρέστι, όπου ίδρυσε το αστεροσκοπείο και έγινε καθηγητής στο πανεπιστήμιο της πόλης. Ήταν μέλος της Ρουμάνικης Ακαδημίας Επιστημών και δημοσίευσε αρκετές μελέτες πάνω στην αστρονομία και δευτερευόντως τα μαθηματικά. Επίσης, ο γιος του Piu-Serban Coculescu (1902-1953) ήταν διαπρεπής διδάκτωρ γλωσσολογίας.

Marija Vucetic Prita (1866-1954). Πάντσεβο Σερβίας, ιατρός

Η κλεισουριώτισσα ιατρός στη
Σερβία M. Prita (1866-1954)

                Πρωτοπόρος γυναίκα ιατρός που καταγόταν από την Κλεισούρα Καστοριάς. Γεννήθηκε στο Πάντσεβο της Σερβίας και σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης. Εργάστηκε σε Γαλλία, Ελβετία και Σερβία, ενώ κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες στο Βελιγράδι.

Simion Berberi (1871- ). Κλεισούρα Καστοριάς, ιατρός - διπλωμάτης

                Αποφοίτησε από το ρουμάνικο Λύκειο Μοναστηρίου και σπούδασε ιατρική. Εργάστηκε ως ιατρός στο Μοναστήρι και διορίστηκε υποπρόξενος στο ρουμάνικο προξενείο της πόλης.

Constantin Garoflid(i) (1872-1942). Μπουζάου Ρουμανίας, ιατρός - πολιτικός

                Αδερφός του Ν. Γαροφλίδη με οικογενειακή καταγωγή από την Κλεισούρα Καστοριάς. Σπούδασε ιατρική στο Παρίσι και επέστρεψε στη Ρουμανία, όπου διετέλεσε τρεις φορές Υπουργός Γεωργίας.              

Mihail Nikolov Rozov (1874-1934). Βέργας Καστοριάς, σχολάρχης

O M. Rozov (1874-1934)

Σπούδασε στο βουλγάρικο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης και το Ζάγκρεμπ. Διορίστηκε σε βουλγάρικα σχολεία στη Δοϊράνη, την Έδεσσα και το διάστημα 1899-1903 διηύθυνε το βουλγάρικο Ημιγυμνάσιο Καστοριάς. Πολέμησε στο Ίλιντεν, στους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο με το βουλγάρικο μέρος. Έχει δημοσιεύσει ιστορικά κείμενα και έχει εκδοθεί ένα βιβλίο του.

Georgi Konstantinov (Bistritski) (περ 1875-  ). Καστοριά, διδάσκαλος - λογοτέχνης - ποιητής

                Γεννήθηκε στην Καστοριά και διορίστηκε ως βουλγαροδιδάσκαλος σε σχολεία της περιοχής πριν την απελευθέρωση. Έπειτα μετοίκησε στην Ξάνθη, την Στενήμαχο και το Πλόβντιβ της Βουλγαρίας. Έγραψε αρκετά πονήματα ιστορικού και γλωσσολογικού περιεχομένου, σχετικά με το εξαρχικό στοιχείο της περιοχής, με το ψευδώνυμο Bistritski. Τα ποιήματά του έχουν επίσης προπαγανδιστικό χαρακτήρα.

Georgi Hristov (1876-1964). Ασπρονέρι Καστοριάς, σχολάρχης - καθηγητής Γυμνασίου

                Φοίτησε στα βουλγάρικα Γυμνάσια Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου. Διορίστηκε σχολάρχης σε σχολεία της περιοχής και συμμετείχε έντονα στις βουλγάρικες επαναστατικές δράσεις. Μετά την απελευθέρωση μεταφέρθηκε στην Ξάνθη, τη Στενήμαχο και το Χάσκοβο της Βουλγαρίας, όπου δίδαξε σε Γυμνάσια. Έχει γράψει ένα βιβλίο ιστορικού πλαισίου για την περιοχή.

Ivan Sapunarov (περ 1878-  ). Βασιλειάδα Καστοριάς. θεολόγος - καθηγητής Γυμνασίου

                Σπούδασε σε Εκκλησιαστική Ακαδημία της Μόσχας και τη Θεολογική Σχολή της Αγίας Πετρούπολης. Συμμετείχε ενεργά σε επαναστατικές δράσεις ως ηγετικό στέλεχος της ΕΜΕΟ και διορίστηκε καθηγητής στο βουλγάρικο Γυμνάσιο της Θεσσαλονίκης.

Marcu Beza (1882-1949). Θεσσαλονίκη, λογοτέχνης - ποιητής - λαογράφος - εκδότης - διπλωμάτης

                Έχοντας καταγωγή από την Κλεισούρα Καστοριάς, εγκαταστάθηκε στο Βουκουρέστι και έπειτα ακολούθησε φιλολογικές σπουδές στο Λονδίνο. Διορίστηκε στη ρουμάνικη πρεσβεία του Λονδίνου και το ρουμάνικο προξενείο της Ιερουσαλήμ, ενώ έγραψε πολλές ιστορικές και λογοτεχνικές μελέτες. Πέθανε το 1949 στο Βουκουρέστι.           

Ο φιλόσοφος και πολιτικός
D. Blagoev (1856-1924)

                Τέλος, υπάρχει μια σειρά σημαντικών λόγιων και επιστημόνων της Τουρκοκρατίας που δεν κατάγονται μεν από την Καστοριά, αλλά συνδέθηκαν μαζί της, εγκαταστάθηκαν και δραστηριοποιήθηκαν για πολλά έτη σε αυτή:

Πατριάρχης Γεράσιμος Παλλαδάς (1633-1714). Σκιλλούντας Ηρακλείου, θεολόγος - διδάσκαλος

Ο Άγιος Γεράσιμος
Παλλαδάς (1633-1714)

Γεννήθηκε στον Σκιλλούντα (Καλλονή) Ηρακλείου Κρήτης και σπούδασε φιλοσοφία και θεολογία στη Βενετία. Διορίστηκε διδάσκαλος σε σχολεία των Ιωαννίνων, της Άρτας, της Παραμυθιάς και τη Σχολή Κυρίτζη της Καστοριάς. Την χρονική περίοδο 1677-86 ενθρονίζεται Μητροπολίτης Καστοριάς, απ’ όπου μεταφέρεται στη Μητρόπολη Ανδριανούπολης και το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας. Σώζονται πολυάριθμα έργα του σε ποιητικό και πεζό λόγο, κυρίως θεολογικού περιεχομένου. Πέθανε στη Μονή Βατοπεδίου του Αγ. Όρους το 1714 και κηρύχθηκε επίσημα ως Άγιος το 2002[3].

Μητροπολίτης Διονύσιος Μαντούκας (1648-1741). Μοσχόπολη, θεολόγος - φιλόλογος

Καταγόταν από την βορειοηπειρωτική Μοσχόπολη και σπούδασε στην Ιταλία. Διετέλεσε Μητροπολίτης Καστοριάς την περίοδο 1694-1719. Ήταν βαθύτατος γνώστης της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας. Σώζονται επιστολές του για τον διορισμό δασκάλων στα σχολεία της Καστοριάς[4].

Μεθόδιος Ανθρακίτης (1660-1736 ή 1749). Καμινιά Ιωαννίνων, διδάσκαλος - κληρικός

Καταγόταν από την Καμινιά (Ανθρακίτης) των Ζαγοροχωρίων. Σπούδασε στη Γκιούμειο Σχολή των Ιωαννίνων και την Ιταλία. Χειροτονήθηκε κληρικός και εφημέρευε σε ορθόδοξο ναό της Βενετίας. Διηύθυνε την Ιερά Εκκλησιαστική Σχολή Καστριώτη και την Ελληνική Σχολή Κυρίτζη στην Καστοριά, όπου εφάρμοσε ριζοσπαστικό διδασκαλικό πρόγραμμα και για το λόγο αυτό συνάντησε αντιδράσεις από συντηρητικούς εκκλησιαστικούς κύκλους. Συνέγραψε ηθικοπαιδαγωγικά και επιστημονικά συγγράμματα πάνω στα μαθηματικά και τη λογική. Αποτέλεσε έναν από τους βασικότερους νεοέλληνες διαφωτιστές και ανέδειξε σπουδαίους λόγιους και επιστήμονες. Πέθανε το 1736 στα Ιωάννινα[5].

Αργύριος Παπαρίζος (1764-1851). Πελεκάνος Κοζάνης, σχολάρχης

Γεννήθηκε στον Πελεκάνο και μεγάλωσε στη Σιάτιστα Κοζάνης. Δίδαξε και σχολάρχησε σε  σχολεία της Εράτυρας, Σιάτιστας, Ραψάνης, Αμπελακίων, Σερρών και της Καστοριάς, όπου εγκαταστάθηκε οριστικά από το 1839 μέχρι το τέλος της ζωής του και αποτέλεσε τον κυρίαρχο παράγοντα της ανέγερσης του Αλληλοδιδακτικού Σχολείου της πόλης. Σώζονται ελάχιστα συγγράμματά του[6].

Γεώργιος Σακελλάριος (1765-1838). Κοζάνη, ιατροφιλόσοφος

Γόνος πλούσιας ηπειρώτικης οικογένειας εμπόρων που γεννήθηκε στην Κοζάνη και μαθήτευσε πλάι στον σημαντικό διδάσκαλο Αμφιλόχιο Παρασκευά. Σπούδασε ιατρική σε Βουκουρέστι και Βιέννη. Ανέπτυξε επαναστατική δράση στις Παραδουνάβιες Χώρες και εργάστηκε ως ιατρός σε Βεράτι, Ιωάννινα, Τσαριτσάνη, Αμπελάκια, Καστοριά και Κοζάνη, όπου και πέθανε. Εκτός από την ιατρική, συνέγραψε αρκετά λογοτεχνικά, ιστορικά κείμενα και ποιήματα[7].

Δημήτριος Αργυριάδης (Παπαρίζος) (1805- ). Σιάτιστα, σχολάρχης - φιλόλογος

Γιος του Αργύριου Παπαρίζου, γεννήθηκε στη Σιάτιστα το 1805. Μαθήτευσε δίπλα στον πατέρα του και στη συνέχεια σπούδασε και εργάστηκε σε Βιέννη και Βουκουρέστι. Διηύθυνε σχολεία της Κωνσταντινούπολης, της Σιάτιστας, της Καστοριάς και της Κοζάνης. Στο Ελληνικό Σχολείο Καστοριάς δίδαξε τα έτη 1844-50. Εκτός, τη διδασκαλική σταδιοδρομία του ασχολήθηκε ιδιαιτέρως με την συγγραφή φιλολογικών μελετών και τις μεταφράσεις αλλόγλωσσων λογοτεχνικών και παιδαγωγικών έργων[8].

Αθανάσιος Αργυριάδης (Παπαρίζος) (περ 1815-1890). Σιάτιστα, σχολάρχης

Είναι ο τρίτος και μικρότερος υιός του Αργύριου Παπαρίζου που μαθήτευσε ομοίως δίπλα στον πατέρα του. Δίδαξε αρχικά στη Σιάτιστα, αργότερα στη Σμύρνη και σε δύο περιόδους  1858-64 και 1882 στην Καστοριά. Ασχολήθηκε με τη μελέτη αρχαίων ελλήνων συγγραφέων[9]. Επίσης, ο μεγαλύτερος αδερφός του Νικόλαος Αργυριάδης (1812-1892), που ήταν και αυτός σχολάρχης αλλά δεν έδρασε στην Καστοριά, μετέφρασε ή δημοσίευσε πολλές λογοτεχνικές και φιλολογικές και παιδαγωγικές μελέτες[10].

Αναστάσιος Πηχιών (1836-1913). Αχρίδα, σχολάρχης

Ο σχολάρχης από την Αχρίδα
Α. Πηχιών (1836-1913)

Γεννήθηκε στην Αχρίδα και σπούδασε στην Αθήνα, ενώ το διάστημα 1862-82 διορίστηκε σε σχολεία της Κλεισούρας και της Καστοριάς. Αποτέλεσε την κυρίαρχη μορφή των πρόδρομων ετών του Μακεδονικού Αγώνα στην περιοχή, ιδρύοντας τη ‘’Νέα Φιλική Εταιρεία’’. Το 1887 φυλακίστηκε στο Μοναστήρι από τους Οθωμανούς και εν συνεχεία εξορίστηκε στην Πτολεμαΐδα της Λιβύης. Αργότερα δίδαξε στη Ριζάρειο Σχολή της Αθήνας και επέστρεψε το 1908 στην Καστοριά, όπου πέθανε. Σώζονται τα απομνημονεύματά του[11].

Μητροπολίτης Φιλάρετος Βαφείδης (1850-1933). Σαράντα Εκκλησιές Θράκης, διδάκτωρ φιλοσοφίας - αρχαιολογίας - θεολογίας

Γεννήθηκε στις Σαράντα εκκλησιές της Ανατ. Θράκης (κατ’ άλλους στην Κων/πολη) και σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, αναγορευθείς ως διδάκτωρ. Συνέχισε τις σπουδές του στη γερμανική Λειψία. Τοποθετήθηκε προκαθήμενος στις Μητροπόλεις Τραπεζούντας, Καστοριάς (1888-1899), Διδυμοτείχου και Ηράκλειας. Αποτέλεσε έναν από τους πιο καταρτισμένους και πολυγραφότατους μητροπολίτες του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης. Εκπόνησε δεκάδες μελέτες θεολογικού, ιστορικού και ηθικοπλαστικού χαρακτήρα που δημοσιεύθηκαν είτε αυτόνομα, είτε μέσα από τις σελίδες των περιοδικών ‘’Εκκλησιαστική Αλήθεια’’ και ‘’Γρηγόριος ο Παλαμάς’’. Πέθανε το 1933 στη Θεσσαλονίκη[12].

Μια πολύ ενδιαφέρουσα φωτογραφία. Ο Μητροπολίτης Καστοριάς Φιλάρετος Βαφείδης (1850-1933) χωροστατεί σε λιτανεία στην τουρκοκρατούμενη Καστοριά.

Μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης (1866-1935). Στύψη Λέσβου, διδάκτωρ θεολογίας - φιλοσοφίας              

Ο Μητροπολίτης Καστοριάς
Γερμανός Καραβαγγέλης
(1866-1935)

         Γεννήθηκε στη Στύψη της Λέσβου και μεγάλωσε στο μικρασιατικό Αδραμύττιο. Σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και στα γερμανικά Πανεπιστήμια Λειψίας και Βόννης φιλοσοφία. Διορίζεται καθηγητής στη Χάλκη και εκλέγεται επίσκοπος Πέραν. Το 1900 τοποθετείται στη Μητρόπολη Καστοριάς, όπου για οκτώ χρόνια αποτέλεσε τον βασικότερο παράγοντα περιορισμού των βουλγαρικών αξιώσεων στην περιοχή. Έπειτα, μεταφέρεται στη Μητρόπολη Αμάσειας του Πόντου και στηρίζει ενεργά τους ελληνικούς πληθυσμούς και φυλακίζεται από τους Οθωμανούς. Το 1924 αναλαμβάνει την Εξαρχία Κεντρώας Ευρώπης στη Βιέννη, όπου και πεθαίνει το 1935. Συνέγραψε αρκετά μελετήματα θεολογικού και ιστορικού περιεχομένου, όπως και τα απομνημονεύματά του[13].

Πέτρος Κυριαζής (1878-1925). Τύρνοβο Μοναστηρίου, σχολάρχης - ποιητής

Ο ποιητής και σχολάρχης του
Άργους Ορεστικού
Π. Κυριαζής (1878-1925)

Καταγόταν από τον οικισμό Τύρνοβο της Πελαγονίας και αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Μοναστηρίου. Διορίστηκε ως διδάσκαλος αρχικά στο Μοναστήρι, όπου ξεκίνησε τη συγγραφή και την έκδοση ποιητικών συλλογών. Λίγο πριν την απελευθέρωση μετατέθηκε στο Άργος Ορεστικό, όπου τοποθετήθηκε σχολάρχης και παρέμεινε για περίπου 15 έτη μέχρι το τέλος της ζωής του. Εκφώνησε τον πρώτο πανηγυρικό λόγο στην απελευθερωμένη από τους Οθωμανούς πόλη το 1912. Στα ποιητικά του έργα συγκαταλέγονται τα: ‘’Μούσα της Νεότητος’’ (1910), ‘’Παιάνες’’ (1913), ‘’Οι Βόγγοι του Μοναστηρίου’’ (1923), ‘’Κρύσταλλα’’ (1991)[14].

* Θερμές ευχαριστίες στον δρ. Ιστορίας Ελληνισμού της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ Νικόλαο Σιώκη για τη συνολική συνεισφορά του σε όλα τα σχετικά άρθρα με τους λόγιους και επιστήμονες

πηγές εικόνων
αρχείο Ιεράς Μητρόπολης Καστοριάς
αρχείο Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα Θεσσαλονίκης
αρχείο Μορφωτικού Συλλόγου ''Η Ορεστίς'' Άργους Ορεστικού
αρχείο Συνδέσμου Βογατσιωτών Θεσσαλονίκης ''Ο Άγιος Κωνσταντίνος''
αρχείο εφημερίδας Καστορία, Δημοτική Βιβλιοθήκη Καστοριάς

Π. Τσαμίσης Η Καστοριά και τα μνημεία της, τύποις Αλευρόπουλου, Εν Αθήναις, 1949

Κ. Μπέντας, Ιστορικά Βογατσικού, τύποις Κων. Δούκη, Καστοριά, 1952

Μ. Παπαμιχαήλ, Κλεισούρα Δυτ. Μακεδονίας, 1972
Χ. Παπασταύρος, Καστοριανές μορφές: Λεωνίδας Μαυροβίτης, Αθανάσιος Κοσμάς, Σύλλογος Φίλοι Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα Ν. Καστοριάς, Καστοριά, 1998

Ε. Φεσσά - Εμμανουήλ / Ε. Μαρμαράς, 12 έλληνες αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Αθήνα, 2005

I. Lazovic / R. Sudic, Women doctors in the serbian sanitary service during the Balkan Wars, Acta Medico-Historica Andriatica 5 (2007), Croatian Scientific Society for the History of Health Culture, Rijeca, σ. 71-82
προσωπικό αρχείο

---

[1]  Προτεινόμενη βιβλιογραφία για τα πρόσωπα του παρακάτω καταλόγου:

     Γ. Κρέμος, Επιστολαί Γ.Π Κρέμου και ηθική στιχουργία, εκ του τυπογραφείου Ο. Βιγάνδου, Εν Λειψία, 1870    

      Δ. Φεραίος, Τινά περί της οικογένειας του Ρήγα Φεραίου, Μακεδονικό Ημερολόγιο Γ’ (1910), Παμμακεδονικός Σύλλογος, Εν Αθήναις, 1909, σ. 266-268

      Π. Τσαμίσης Η Καστοριά και τα μνημεία της, τύποις Αλευρόπουλου, Εν Αθήναις, 1949

     Δ. Παπαθεοδώρου - Ρούφος, Γενεαλογική ιστορία του εκ Βουρβουσκού οίκου Παπαθεοδώρου Ρούφου και των διαδόχων αυτού, Καστοριά, τύποις Κων. Δούκη, 1951

      Κ. Μπέντας, Ιστορικά Βογατσικού, τύποις Κων. Δούκη, Καστοριά, 1952

      Γ. Λάϊος, Οι αδελφοί Πούλιου, Ο Γεώργιος Θεοχάρης και άλλοι σύντροφοι του Ρήγα, Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος 12 (1957-58), σ. 202-270

      Α. Τζιώγου, Συνοπτική ιστορία της Κλεισούρας Δυτικής Μακεδονίας, Θεσ/νίκη, 1962

      Ι. Βασδραβέλλης, Οι μακεδόνες συνεργάτες του Ρήγα Βελεστινλή και τα επαναστατικά ρεύματα της εποχής, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσ/νίκη, 1968

      Μ. Παπαμιχαήλ, Κλεισούρα Δυτ. Μακεδονίας, 1972

     Ε. Πελαγίδης, Απόγονοι της οικογένειας Ρήγα Φεραίου στην Καστοριά, Φιλολογικός Σύλλογος Καστοριάς, Καστοριά, 1976

    Κ. Βακαλόπουλος, Ο βόρειος ελληνισμός κατά την πρώϊμη φάση του Μακεδονικού Αγώνα (1878-1894). Απομνημονεύματα Αναστάσιου Πηχεώνα, ΙΜΧΑ, Θεσ/νίκη, 1983

      Π. Ενεπεκίδης, Μακεδονικές πολιτείες και οικογένειες 1750-1930, τ. 3, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1984

      Π. Ζάττας, Σχολεία, διδάσκαλοι, λόγιοι της Τουρκοκρατούμενης Καστοριάς, Καστοριά, 1984     

     Σ.Γ Βούρη, Η ελληνική εκπαίδευση στο σαντζάκι Μοναστηρίου 1870-1904. Η εθνική διάσταση, τυπογραφείο Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 1988

     Α. Βήτα (Α. Βαφειάδης), Η ελληνική παιδεία στην Κορησό, Σύλλογος Απανταχού Κορησιωτών Θεσσαλονίκης / Αμφιτρίτη, Θεσ/νίκη, 1992

      Π. Τζίφρας, Σύντομη ιστορία του Βογατσικού, Αθήνα, 1992

    Λ. Παπαϊωάννου, Άργος πόλη Ορεστίδας, Μορφωτικός Σύλλογος Άργους Ορεστικού ‘’Η Ορεστίς’’, Άργος Ορεστικό, 1996
     Χ. Παπασταύρος, Καστοριανές μορφές: Λεωνίδας Μαυροβίτης, Αθανάσιος Κοσμάς, Σύλλογος Φίλοι Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα Ν. Καστοριάς, Καστοριά, 1998

     Ν. Σιώκης, Άγνωστες προσωπικότητες από την Κλεισούρα Καστοριάς, Ελιμειακά 53 (Δεκ 2004), σ. 171-182

      Χ. Αντωνίου, Ονοματοθεσία οδών και πλατειών πόλεως Καστοριάς, Θεσ/νίκη, 2005
      Π. Βακουφάρης, Η ιστορική Κλεισούρα Καστοριάς, Σύλλογος Απανταχού Κλεισουριέων ''Ο Άγιος Μάρκος'', Θεσ/νίκη, 2005

   Ε. Φεσσά - Εμμανουήλ / Ε. Μαρμαράς, 12 έλληνες αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Αθήνα, 2005, σ. 3-45    

     Ν. Δασκαλάκης, Η Κορησός στη διαδρομή του χρόνου, Θεσ/νίκη, 2006
  Ν. Σιώκης, Ο μακεδονομάχος ιατρός Ιωάννης Αργυρόπουλος (1852-1920) μέσα από τις σελίδες μιας ανέκδοτης εξιστόρησης του βίου και της εθνικής δράσης του στο Μακεδονικός Αγών. 100 χρόνια από τον θάνατο του Παύλου Μελά, Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου (Θεσσαλονίκη, 12-13 Νοεμβρίου 2004), Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσ/νίκη, 2006, σ. 193-216

    Ι. Κολιόπουλος / Ι. Μιχαηλίδης / Κ. Παπανικολάου (επιμ), Αφανείς γηγενείς Μακεδονομάχοι (1903-1913), Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών – University Studio Press, Θεσ/νίκη, 2008, σ. 70-88

      Ε. Κουτσιαύτης, Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Καστοριάς (1872-1876), Θεσ/νίκη, 2010

     Ν. Σιώκης, Η πνευματική κίνηση και ζωή στη Δυτική Μακεδονία: η Κλεισούρα κατά τον 19^ο αι. επί τη βάσει ανέκδοτων εκκλησιαστικών κωδίκων, εγγράφων και λοιπών πηγών (ανεκδ. διδακτορική διατριβή), Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας ΑΠΘ, Θεσ/νίκη, 2010

      Π. Τσολάκης, Το Εθνικό Ορφανοτροφείο Καστοριάς, ανέκδοτη ανακοίνωση (Καστοριά 12.10.2013)

    Ι. Κολιόπουλος (επιμ), Όψεις του Άργους Ορεστικού (Χρούπιστας) κατά την Τουρκοκρατία (1400-1912), Μορφωτικός Σύλλογος ‘’Η Ορεστίς’’ Άργους Ορεστικού / Αφοί Κυριακίδη, 2013 

[2]  Προτεινόμενη βιβλιογραφία για τα παρακάτω πρόσωπα:

     Z. Karatanasov, Cherkovno - uchilishtnata borba (1868-1903) (βουλγ), Kostursko Blagotvoritelno Brat, Sofia, 1935

     B. Nusic, Autobiografija (σερβ), Mladost, Zagreb, 1967

     K. Vasiliev (trans. V. Izmirliev), Dimiter Blagoev: A biography, Sofia Press, Sofia, 1977

     Kolektiv, Bulgarskata vuzrozhdenska inteligentsiya (βουλγ), Dr. P. Beron, Sofia, 1988   

     J. Lesic, Branislav Nusic: Zivot i djelo (σερβ), Sterijino pozorje, Novi Sad, 1989

     A.T. Lane, Biographical dictionary of european labour leaders, vol. Ι, Greenwood Press, Westport CT, 1995

     D. Rusu, Membrii Academiei Romane 1866-1996 (ρουμ), Editura Academiei Romane, Bucuresti, 1999

     T. Lacatusu, Cultura si comunicare. Raporturi literare romano-britanice 1900-1950 (ρουμ), Iasi, Junimea, 2000

     B. Nikolov, BMRO Voivodi i rukovoditeli (1893-1934) (βουλγ), Sofia, 2001

    A. Berciu - Draghisescu / M. Petre, Scoli si biserici romanesti din Peninsula Balcanica (ρουμ), v. 1, Editura Universitatii din Bucuresti, Bucuresti, 2004

    Ν. Σιώκης, Άγνωστες προσωπικότητες από την Κλεισούρα Καστοριάς, Ελιμειακά 53 (Δεκ 2004), σ. 171-182

    T. Popovski, Makedonski dvevnik (βουλγ), Fama, Sofia, 2006

    I. Lazovic / R. Sudic, Women doctors in the serbian sanitary service during the Balkan Wars, Acta Medico-Historica Andriatica 5 (2007), Croatian Scientific Society for the History of Health Culture, Rijeca, σ. 71-82

     W.C Terryn (επιμ), Dimitar Blagoev, Fer Publishing, 2011 

[3]  Ν. Φορόπουλος, Γεράσιμος Β’ Παλλαδάς, Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 4, Μαρτίνος, Αθήναι, 1964, σ. 335-338

    Ε. Χατζόγλου-Μπαλτά, Γεράσιμος Β’ Παλλαδάς Πατριάρχης Αλεξανδρείας (1625/30-1714), Σύλλογος προς διάδοσιν ωφέλιμων βιβλίων, Αθήναι, 2006

[4]  Μ. Γεδεών, Ελληνικά σχολεία Καστοριάς, Εκκλησιαστική Αλήθεια 24 (1904), Κων/πολη, σ. 461-463

     ο.π, Τσαμίσης (1949), σ. 77, 78

    Π. Αραβαντινός, Βιογραφική συλλογή λογίων της Τουρκοκρατίας, Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, Ιωάννινα, 1960, σ. 114, 115

[5]  Μ. Παρανίκας, Σχεδίασμα περί της εν τω ελληνικώ έθνει καταστάσεως των γραμμάτων από της αλώσεως Κωνσταντινουπόλεως (1453 μ.Χ) μέχρι των αρχών της ενεστώσης (ΙΘ’) εκατονταετηρίδος, τύποις Α. Κορομηλά, Εν Κωνσταντινούπολει, 1867, σ. 54

     K. Σαθάς, Νεοελληνική φιλολογία. Βιογραφίαι των εν γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων, από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της ελληνικής εθνεγερσίας (1453-1821), Εκ της τυπογραφίας των τέκνων Ανδρέου Κορομηλά, Εν Αθήναις, 1868, σ. 435-437

     Γ. Ζαβιράς, Νέα Ελλάς ή Ελληνικόν Θέατρον, υπό Γ. Κρέμου, Αθήνησι, 1872, σ. 418-421

     Π. Χρήστου, Μεθόδιος Ανθρακίτης (Βίος - δράσις - ανέκδοτα έργα), Ηπειρωτική Εστία Ιωάννινα, 1935

     Β. Μπόμπου-Σταμάτη, Ο Μεθόδιος Ανθρακίτης και τα ‘’Τετράδια’’, Ελληνικά 45 (1995), τ. 1, ΕΜΣ, Θεσ/νίκη, σ. 111-127

     Σ. Τσιάλος, Μεθόδιος Ανθρακίτης: Ο φιλοσοφών διαφόρως από τους Αριστοτελικούς, Ανθρακίτης, 2000

[6]  Γ. Βέλκος, Αργύριος Παπαρίζος (1764-1851), Αθήνα, 1983

      Φ. Ζυγούρης, Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και λαογραφικά αυτής, Σιάτιστα, 2010, σ. 248-256

[7]  Π. Λιούφης, Ιστορία της Κοζάνης, Αθήνα, 1924, σ. 293-296

      Β. Πασχαλίδης, Ο ιατροφιλόσοφος Γ. Σακελλάριος ο Κοζανίτης, Αθήνα, 1993

     Χ. Καρανάσιος, Μαρτυρίες αναφορικά με τη χρονολόγηση γεγονότων του βίου του ιατροφιλόσοφου Γεώργιου Σακελλάριου, Ερανιστής 22 (1999), Όμιλος Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού, Αθήνα

[8]  ο.π, Ζυγούρης (2010), σ. 262-265

[9]  ο.π, Ζυγούρης (2010), σ. 268, 269

[10]  ο.π, Ζυγούρης (2010), σ. 266-268

     Κ. Μπόντα-Ντουμανάκη, Νικόλαος Αργυριάδης, ένας προοδευτικός πρωτοπόρος λόγιος εκπαιδευτικός του 19^ου αι, Τα εκπαιδευτικά 107-108 (Ιουλ-Δεκ 2013), Εκπαιδευτικός Σύνδεσμος, Αθήνα

[11]  Κ. Βακαλόπουλος, Ο βόρειος ελληνισμός κατά την πρώϊμη φάση του Μακεδονικού Αγώνα (1878-1894). Απομνημονεύματα Αναστάσιου Πηχεώνα, ΙΜΧΑ, Θεσ/νίκη, 1983, σ. 354-373

[12]  Ε. Κουτσιαύτης, Ιερός ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου και Επίσκοποι Μητροπόλεως Καστορίας 150 χρόνια (1850-2006), Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Καστοριάς, Καστοριά, 2006, σ. 138-142

      Σ. Σαββίδης, Ο Φιλάρετος Βαφείδης: βίος και έργο (ανεκδ. διδακτορική διατριβή), Θεολογική Σχολή ΑΠΘ, Θεσ/νίκη, 2011

[13]  Γ. Καραβαγγέλης / Β. Λαούρδας (επιμ), Ο Μακεδονικός Αγών (Απομνημονεύματα), ΕΜΣ / ΙΜΧΑ, Θεσ/νίκη, 1959

     Α. Μπέλλου-Θρεψιάδου, Μορφές Μακεδονομάχων και τα ποντιακά του Γερμανού Καραβαγγέλη, Μαυρίδης, Αθήνα, 1984

     Μ. Στάϊκος, Γερμανός Καραβαγγέλης Μητροπολίτης Αμάσειας και Έξαρχος Κεντρώας Ευρώπης (1924-1935), Θεσ/νίκη, 1998

     Α. Καραθανάσης, Ο Γερμανός Καραβαγγέλης και η εποχή του στο Μακεδονικός Αγώνας - Παύλος Μελάς, Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου (Καστοριά, 14-23 Μαΐου 2004), Ι.Μ. Καστοριάς, Καστοριά, 2005, σ. 237-246

[14]  Συλλογικό / Ν. Χριστιανόπουλος (επιμ), Ανθολογία μακεδόνων ποιητών (1860-1913), Εντευκτήριο, Θεσ/νίκη, 2001

     ο.π, Κολιόπουλος (επιμ) (2013), σ. 259-265