Καστοριανοί Άγιοι (μέρος 1ο)

Οι ''εν Καστορία τιμώμενοι Άγιοι'' σε σύγχρονη τοιχογραφία της τράπεζας της Μητροπόλεως

       Η καστροπολιτεία της Καστοριάς αναδείχθηκε τουλάχιστον απο τη Μεσοβυζαντινή Εποχή ως ένα σημαντικό πνευματικό κέντρο της Αυτοκρατορίας με δική της άρχουσα αστική τάξη αρχόντων και με σταδιακή συγκέντρωση επιφανών προσώπων της εποχής, στρατιωτικών, αρχιερέων, λόγιων, διδασκάλων, μοναχών και αγιογράφων. Η ορθόδοξη χριστιανική παιδεία και τέχνη μεγαλούργησαν εδώ διαχρονικά, όπως έκδηλα μαρτυρούν τα σωζόμενα κτιστά μνημεία και γραπτά συγγράμματα. Ο μοναχισμός ευδοκίμησε λόγω αυτής της πνευματικής ακμής των μέσων και ύστερων βυζαντινών χρόνων και λόγω της χωρικής απομόνωσης που προσφέρουν οι τριγύρω ορεινοί όγκοι. Συνεχίστηκε δε με έντονο ρυθμό κατα την περίοδο της Τουρκοκρατίας με πλήθος μοναστηριών και απρόσιτων ασκηταριών σε γκρεμνούς και σπήλαια της περιοχής. Φυσικό επακόλουθο των παραπάνω η συσχέτιση της πόλης με πολλές χριστιανικές μορφές, που αναγνωρίστηκαν ως Άγιοι, Όσιοι ή Μάρτυρες από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Ο προσδιορισμός τους ως ‘’Καστοριανοί Άγιοι’’ είναι αδόκιμος και σαφώς δεν αναφέρεται αποκλειστικά στην καταγωγή τους. Τα πρόσωπα αυτά είτε κατάγονται απο την Καστοριά, είτε περιόδευσαν και θαυματούργησαν εδώ, είτε μόνασαν ή έζησαν κάποια περίοδο του βίου τους, είτε δίδαξαν στα σχολεία της, είτε τέλος μαρτύρησαν εδώ. Στο σύνολό τους 18, ονομάστηκαν βέλτιστα απο την τοπική Μητρόπολη Καστορίας ως ‘’οι εν Καστορία τιμώμενοι Άγιοι’’ και η σύναξή τους εορτάζεται την Γ΄Κυριακή του Νοεμβρίου. Παρακάτω δίνεται συνοπτικά και με χρονολογική σειρά ο βίος τους βάσει  συναξαριστών, σύγχρονων βιβλίων και εργασιών από επιστημονικά συνέδρια. Σημείωση ότι μερικοί συγκαταλέγουν στον κατάλογο τον Αγ. Ιωάννη Βατάντζη τον Ελεήμονα, που ως Αυτοκράτορας της Νίκαιας είχε καταλάβει την ευρύτερη περιοχή απο το Δεσποτάτο της Ηπείρου, και τον Όσιο Ναούμ τον Φωτιστή των Σλάβων. Δεν τους συμπεριλαμβάνουμε καθώς δεν συσχετίζονται άμεσα με την Καστοριά, τουλάχιστον ως ιερά πρόσωπα. 

Άγιος Μηνάς ο Μεγαλομάρτυρας (μέσα 3^ου αι.- 296)

Καστοριανή φορητή εικόνα του Αγίου Μηνά,
προστάτη της πόλης (1929)

     Ο Άγιος Μηνάς γεννήθηκε στο Νίκιον της Αιγύπτου, κοντά στη Μέμφιδα, στα μέσα του 3^ου αι. μ.Χ. Οι γονείς του ήταν ειδωλολάτρες, όπως και ο ίδιος ο Άγιος τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Κατα κάποιο άγνωστο στους βιογράφους του τρόπο, στην εφηβική του ηλικία έγινε ένθερμος υποστηρικτής του Χριστιανισμού. Κατατάγεται στον αυτοκρατορικό ρωμαϊκό στρατό του Μαξιμιανού και μάλιστα στο ιππικό τάγμα των Ρουταλικών, υπο τις διαταγές του Αργυρίσκου. Ενώ η μονάδα του Μηνά έδρευε στο Κοτυάειο (Κιουτάχεια) της Φρυγίας, λαμβάνεται η απόφαση απο τους συναυτοκράτορες Διοκλητιανό και Μαξιμιανό να γίνουν εκτεταμένοι διωγμοί των Χριστιανών. Ο Άγιος σε όλη τη σταδιοδρομία του στο στρατό παρέμενε κρυφός Χριστιανός, όμως η εντολή για μετακίνηση της μονάδας στην Αίγυπτο με σκοπό την δίωξη των εκεί Χριστιανών, τον οδήγησε στο να ομολογήσει την πίστη του και να λιποτακτήσει. Εγκαθίσταται σε βουνό κοντά στο Κοτυάειο, προσεύχεται και ασκητεύει ως ερημίτης για  απροσδιόριστο χρονικό διάστημα εως ότου πάρει την απόφαση να ομολογήσει δημόσια την πίστη του στο πλήθος της πόλης. Εμφανίζεται λοιπόν ημέρα ειδωλολατρικού πανηγυριού και μπροστά στον ειδωλολάτρη διοικητή της πόλης και ομολογεί υπερ του Χριστιανισμού με αποτέλεσμα να οδηγηθεί σε σκληρά βασανιστήρια που περιγράφονται παραστατικά στον βίο του. Τελικώς, λόγω της αδιαλλαξίας του Αγίου να αλλαξοπιστήσει αποκεφαλίζεται με διοικητική διαταγή. Πιθανότερη χρονολογία θανάτου του είναι το 296 μ.Χ και εορτάζεται στις 11 Νοεμβρίου[1] [2] [3].

Η Παναγία Μουζεβίκη στην Καστοριά. Ναός του Αγ. Μηνά
δεν υπάρχει στην πόλη και το όνομά του εορτάζεται εδώ

     Μετά το θάνατό του τα λείψανά του μεταφέρθηκαν απο κρυπτοχριστιανούς στην Αίγυπτο, στην περιοχή της Μαρεώτιδας Λίμνης. Άμεσα αναγνωρίστηκε ως Άγιος Μεγαλομάρτυρας και κτίστηκε ναός στο σημείο ταφής του, ενώ σταδιακά αναπτύχθηκε η πόλη Abu Mena τριγύρω. Στον Άγιο Μηνά έχουν αποδοθεί παρα πολλά θαύματα, θεωρείται ιερό πρόσωπο στην Αίγυπτο, ενώ λατρεύεται και απο άλλά χριστιανικά παρακλάδια, όπως οι Χριστιανοί Κόπτες και οι Μαρωνίτες. Τα προσωνύμια που του έχουν αποδοθεί άπτονται κάποιου στοιχείου της ζωής του. Συνήθως το όνομά του ακολουθείται απο το Μεγαλομάρτυρας ή το Αιγύπτιος, ενώ συχνα συχνά εμφανίζεται με το συνοδευτικό ‘’ο εν τω Κοτυαείω’’ και σπανιότερα με το Ομολογητής.

     Ο Άγιος Μηνάς είναι ίσως ο μοναδικός απο τους ‘’εν Καστορία τιμώμενους Αγίους’’ που δεν έχει βρεθεί ως φυσικό πρόσωπο στην ευρύτερη περιοχή της Καστοριάς, παρ’ όλα αυτά αποτελεί τον πολιούχο και προστάτη της πόλης τα τελευταία 100 έτη. Η εξήγηση έχει να κάνει με το γεγονός ότι η ημέρα απελευθέρωσης της πόλης απο τον τουρκικό ζυγό ήταν η 11^η Νοεμβρίου, η ημέρα εορτής του Αγίου.  

Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (1296 - 1359)

Ο Αγ. Γρηγόριος Παλαμάς σε τοιχογραφία του παρεκκλησιού
Αγ. Αναργύρων στη Ι.Μ Βατοπεδίου (1375)

     Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς αποτέλεσε μια ηγετική μορφή της Ορθόδοξης Εκκλησίας κατα τον 14^ο αι., συγγράφοντας πλήθος θεολογικών μελετών κατα τη διάρκεια της πολυτάρραχης ζωής του. Γεννήθηκε το 1296 στην Βασιλεύουσα, έχοντας επιφανείς γονείς. Ο πατέρας του Κωνσταντίνος, που είχε λάβει θέση συγκλητικού απο τον Αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β’ Παλαιολόγο, πέθανε όσο ο Γρηγόριος ήταν ακόμη ανήλικος. Η μόρφωσή του ανατέθηκε σε έναν απο τους επιφανέστερους λόγιους της εποχής, τον μετέπειτα Μέγα Λογοθέτη Θεόδωρο Μετοχίτη, με σκοπό την ανάδειξη και του ιδίου σε ανώτερα βυζαντινά αξιώματα. Η έμφυτη όμως τάση του Γρηγορίου προς τον μοναχισμό, τον οδήγησε στην αγνόηση της επιθυμίας του Αυτοκράτορα γι’ αυτόν και την αναχώρηση προς το Παπίκιο Όρος αρχικά και τη Λαύρα της Μονής Βατοπεδίου αργότερα με τους αδερφούς του Μακάριο και Θεοδόσιο. Εκεί, δίπλα στον γέροντα Νικόδημο εκάρη μοναχός στα 21 του χρόνια και παρέμεινε υποτακτικός για τρία έτη μέχρι τον θάνατό του. Έπειτα, μετέβη στην Μονή Μεγίστης Λαύρας όπου παρέμεινε άλλα τρία χρόνια και ασκήτεψε στην Σκήτη Γλωσσία της Προβάτας ακόμη δύο. Λόγω επιδρομών απο τους Αγαρηνούς πειρατές ο Άγιος μαζί με άλλους 12 μοναχούς πορεύθηκε στη Θεσσαλονίκη και τη Βέροια, όπου έγινε ιερέας και ίδρυσε Ησυχαστήριο. Το 1331 με τις επιδρομές του σέρβου ηγεμόνα Στέφανου Δουσάν αναχωρεί ξανά για το Άγιο Όρος όπου έγινε υποτακτικός του γέροντα Σάββα και αναδείχθηκε σε ηγούμενο της Μονής Εσφιγμένου. Κατα τη δεύτερη θητεία του στο Όρος συγγράφει πολλά θεολογικά κείμενα και μεταπηδά απο ασκητικά σε δογματικά ζητήματα, ως υπέρμαχος και βασικός εκπρόσωπος του κινήματος του Ησυχασμού[4] [5].

     Ο 14^ος αι. αποτελεί έναν κρίσιμο αιώνα για την Βυζαντινή Αυτοκρατορία, καθώς εκτός τις έξωθεν επιθέσεις απο Σέρβους και Τούρκους, ξεσπά έντονη εμφύλια διαμάχη σε πολιτικό επίπεδο μετά τον θάνατο του Ανδρόνικου Γ’, μεταξύ Ιωάννη Κατακουζηνού και των υποτιθέμενων κηδεμόνων του ανήλικου Ιωάννη Ε’ (Άννα Σαβοΐας, Πατριάρχης Ιωάννης Καλέκας, στρατηγός Αλέξιος Απόκαυκος). Σε θεολογικό επίπεδο σφοδρές έριδες δημιουργούνται με την έλευση του μοναχού Βαρλαάμ απο την Καλαβρία της Ιταλίας και την πλαστή ένταξή του στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Ο χωρισμός σε Ησυχαστές και Αντιησυχαστές ταλαιπώρησε την ήδη παρηκμασμένη Αυτοκρατορία και δίχασε τον λαό. Ο Βαρλαάμ κατηγόρησε ως αιρετικούς τους Ησυχαστές και τον Γρηγόριο Παλαμά, απορρίπτοντας τις ασκητικές πρακτικές θέωσης και προβάλλοντας μια φιλοσοφική θεώρησή της. Με την Θ’ Οικ. Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης (1341-1351) απορρίφθηκαν οι ισχυρισμοί του Βαρλαάμ και των οπαδών του (Γρηγόριος Ακίνδυνος, Νικηφόρος Γρηγοράς), ενώ δικαιώθηκε ο Παλαμάς. Όπως γίνεται αντιληπτό, δεν είναι δυνατή ούτε σκόπιμη η περιγραφή ή ανάλυση αυτού του σύνθετου θεολογικού ζητήματος εδώ[6]. Ο Γρηγόριος φυλακίστηκε για 4 χρόνια την περίοδο της διαμάχης και μετά την αποκατάστασή του εξελέγη Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης. Μέχρι το τέλος του βίου του το 1359, απέρριψε προτάσεις του Στέφανου Δουσάν να τον χρίσει Αυτοκράτορα, προσπάθησε να συμφιλιώσει τους βυζαντινούς πολιτικούς αντιπάλους, πιάστηκε πρόσκαιρα αιχμάλωτος στα χέρια Τούρκων, ενώ συνέχισε να γράφει. Ανακηρύχθηκε άμεσα μετά τον θάνατό του ως Άγιος το 1368 και πρόσφατα το 2009 τα μέλη της οικογένειάς του. Η μνήμη του εορτάζεται στις 14 Νοεμβρίου και την Β’ Κυριακή της Τεσσαρακοστής.

     Η σχέση του Γρηγορίου Παλαμά με την Καστοριά δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως. Εξαιρετικά πιθανή είναι η έλευση του στην πόλη ως Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης. Πάντως, η προσωπικότητά του πρέπει να επηρέασε βαθιά την πνευματική ζωή της πόλης, μιας και γνωρίζουμε την ευλάβεια των κατοίκων απέναντί του αμέσως μετά τον θάνατό του. Υπήρχε μάλιστα στην Καστοριά ναός και ιδιαίτερη εορτή προς τιμήν του Αγίου[7] κατα την Υστεροβυζαντινή Εποχή, πέρα απο τις περίτεχνες αγιογραφήσεις του σε διάφορους άλλους ναούς.

Όσιος Θεοδόσιος Μητροπολίτης Τραπεζούντας (αρχές 14^ου αι - 1391)

Ο Αγ. Θεοδόσιος εκ Κορησού.
Τοιχογραφία εξωνάρθηκα του καθολικού της
Ι.Μ Φιλοθέου (1765)

     Ο Όσιος Θεοδόσιος γεννήθηκε στις αρχές του 14^ου αι. στον οικισμό της Κορησού Καστοριάς απο χριστιανούς γονείς, μεσαίας κοινωνικής τάξης. Τα πρώτα χρόνια της εκπαίδευσής του αναφέρεται ότι τα πέρασε στο χωριό του, προφανώς σε κάποιο σχολείο ‘’του νάρθηκα’’ της τοπικής ενορίας, ενώ τις εγκύκλιες σπουδές του ολοκλήρωσε στην Κωνσταντινούπολη. Δεν μας είναι γνωστό αν εκεί μαθήτευσε σε εκκλησιαστικό ή ιδιωτικό σχολείο, τα οποία αμφότερα πρέπει να ήταν επί πληρωμή. Πάντως, σε μια τέτοια ακμάζουσα πόλη πρέπει να συνυπήρχαν οι δύο μορφές εκπαίδευσης κατα τη Βυζαντινή Εποχή. Η ανώτερη μόρφωση που είχε λάβει για τα δεδομένα της εποχής δεν τον εμπόδισαν να αναχωρήσει για το Άγιο Όρος και τη Μονή Φιλοθέου σε ηλικία 18 ετών, όπου έγινε μοναχός και σε σύντομο χρονικό διάστημα ηγούμενος της μονής. Στα μέσα του 14^ου αι. αιχμαλωτίζεται απο Τούρκους πειρατές και μεταφέρεται στην Προύσα της Μικράς Ασίας, ωστε να πουληθεί ως δούλος. Σε αυτό το σημείο αναφέρεται πως η βαθιά μόρφωση και ήθος του Θεοδόσιου εντυπωσίασε τόσο τους επίδοξους αγοραστές του, ώστε αφέθηκε ελεύθερος[8]. Τότε δεν επέστρεψε στο Άγιο Όρος του αλλά πορεύθηκε στην Πόλη, όπου τοποθετήθηκε ηγούμενος της περίφημης Μονής Αγ. Γεωργίου Μαγγάνων. Το 1368 εκλέχθηκε Μητροπολίτης Τραπεζούντας, μιας εκ των σημαντικότερων μητροπόλεων της Αυτοκρατορίας με 15 επισκοπές, όπου θήτευσε ειρηνικά μέχρι το τέλος του βίου του. Ο Όσιος εορτάζεται στις 11 Ιανουαρίου και στις 24 του ίδιου μήνα μαζί με τους άλλους Φιλοθεΐτες Αγίους[9].  

Όσιος Διονύσιος ο Μικροαθωνίτης (1316 - 1388)

Ο Αγ. Διονύσιος εκ Κορησού.
Λεπτομέρεια τοιχογραφίας απο τη Ι.Μ Διονυσίου

     Ο Όσιος Διονύσιος γεννήθηκε το 1316 στην Κορησό Καστοριάς και ήταν ο μικρότερος αδερφός του Οσίου Θεοδοσίου. Ακολούθησε τα βήματα του αδερφού του, όσον αφορά την εκπαίδευσή αλλά και τον μοναστικό του βίο. Εγκαταστάθηκε ομοίως στη Μονή Φιλοθέου του Αγίου Όρους, όπου ήταν ηγούμενος ο Θεοδόσιος, και έγινε ιερομόναχος και ιερέας. Με την αιχμαλώτιση του πρώτου, ο Διονύσιος πήγε στον Μικρό Άθωνα, μια περιοχή του νοτίου τμήματος του Όρους, και ασκήτεψε σε ένα ερημικό σπήλαιο για μερικά χρόνια. Εκεί πήρε και το προσωνύμιο Μικροαθωνίτης. Κάποια στιγμή της ερημιτικής αυτής περιόδου είδε όραμα και θεία υπόδειξη να ανεγείρει μονή στο όνομα του Τιμίου Προδρόμου. Έτσι, καθώς τα χρήματα εξέλειπαν, πορεύτηκε στην Τραπεζούντα, όπου είχε τοποθετηθεί ήδη Μητροπολίτης ο αδερφός του. Με τη βοήθειά του συγκέντρωσε χρήματα κύριως από συνεισφορές του Αυτοκράτορα Τραπεζούντας Αλέξιου Γ’ Μέγα Κομνηνού (1338-1390) και ανέγειρε το διάστημα 1375-80 εντυπωσιακή μονή στο ΝΔ τμήμα του Όρους, αφιερωμένη στο Γενέθλιο του Τιμίου Προδρόμου. Το όνομα που έχει επικρατήσει όμως μέχρι σήμερα είναι Ι.Μ Διονυσίου προς τιμήν του κτίτωρά της. Κατα την δεύτερη επίσκεψή του Διονυσίου στην Τραπεζούντα η μονή λεηλατήθηκε και ερημώθηκε απο πειρατές, έτσι αναγκάστηκε να πραγματοποιήσει και τρίτο ταξίδι για να την επισκευάσει. Το 1388 ο Διονύσιος απεδήμησε και τάφηκε στη μονή Αγ. Ιωάννη Βαζελώνα στον Πόντο[10]. Το όνομά του γιορτάζει στις 25 Ιουνίου και τιμάται ιδιαιτέρως απο τους κατοίκους της γενέτειράς του Κορησού σε μικρό ναό που ανεγέρθηκε προς τιμήν του.

Όσιος Νεκτάριος ο Καρεώτης (1406 - 1500)

Ο Αγ. Νεκτάριος Καρεώτης.
Λεπτομέρεια τοιχογραφίας νάρθηκα στο καθολικό
της Ι.Μ Ξηροποτάμου (1783)

     Ο Όσιος Νεκτάριος γεννήθηκε από ευσεβείς γονείς στο Μοναστήρι της Μακεδονίας το 1406 και το κοσμικό του όνομα ήταν Νικόλαος. Με την εγκατάσταση των Οθωμανών στην πόλη η οικογένεια καταφεύγει σε ασφαλές μέρος εκτός αυτής. Αργότερα, ο πατέρας του Νικολάου, με τη σύμφωνη γνώμη της μητέρας, αποφασίζει να μονάσει, ακολουθούμενος από τους δύο υιούς του.  Οι τρεις τότε πορεύτηκαν στην Μονή Αγ. Αναργύρων Μελισσοτόπου Καστοριάς που είχε ιδρύσει 350 χρόνια περίπου πριν ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Α’ Κομνηνός. Εκεί, ο πατέρας εκάρη με το όνομα Παχώμιος και μαρτυρείται η πραγματοποίηση θαυμάτων, όπως η πλήρωση άδειου πιθαριού με κρασί. Απο εκεί ο νεαρός Νικόλαος πηγαίνει στο Άγιο Όρος, όπου συναντά τον γέροντα Διονύσιο Ιάγαρη και τον μετέπειτα Όσιο, γέροντα Φιλόθεο. Δέχεται το μοναχικό σχήμα και παίρνει το όνομα Νεκτάριος, εγκαταβιώντας στο Κελλί Αρχαγγέλλων Ιαγάρη, που ανήκει στη Ι.Μ Μεγ. Λαύρας αλλά βρίσκεται κοντά στις Καρυές. Στο καρυώτικο κελλί εκείνο έμελλε να περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, λαμβάνοντας το προσωνύμιο Καρεώτης. Ο ενάρετος Νεκτάριος έφτασε σε υψηλά επίπεδα ασκητικότητας, αλλά απροσδόκητα δέχτηκε την επίθεση ενός άλλου μοναχού, προϊόν φθόνου. Τότε, ο Όσιος Φιλόθεος τον στέλνει στον Πρώτο του Αγίου Όρους Δανιήλ, όπου μόνασε κοντά τουεως την αποδημία του. Επιστρέφει και συνασκητεύει με τον γέροντα Διονύσιο Ιαγάρη στο κελλί των Αρχαγγέλλων, ασχολούμενος συνάμα με τη γη και το εργόχειρο[11]. Παρέμεινε στο κελλί ως μέγας ασκητής και μετά τον θάνατο του Διονυσίου, αχρι καιρού. Η μνήμη του εορτάζεται στις 5 Δεκεμβρίου.

Άγιος Νήφων Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (   - 1508)

      Ο Άγιος Νήφων, κατα κόσμον Νικόλαος, καταγόταν απο την Πελοπόννησο και είχε γονείς τον Μανουήλ και τη Μαρία. Φοίτησε στο σχολείο της γενέτειράς του και απο μικρός έδειξε την κλίση του προς τα Θεία. Όταν πέρασε ο διδάσκαλος φιλοσοφίας και μοναχός Ιωσήφ απο το σχολείο του χωριού του, τον παρακάλεσε να τον πάρει μαζί του κρυφά. Έτσι, πορεύτηκαν στην περιοχή της Επιδαύρου, όπου ασκήτευε ο γέροντας Αντώνιος. Εκεί, παρέμεινε υποτακτικός του ο Νικόλαος, ασχολήθηκε με το εργόχειρο και την καλλιγραφία και έγινε μοναχός παίρνοντας το όνομα Νήφων. Μετά τον θάνατο του Αντωνίου άκουσε για τον πεφωτισμένο αγιορείτη μοναχό Ζαχαρία και πορεύθηκε προς την Ήπειρο και το κάστρο της Νάρδας να τον συντήσει. Μαζί πήγαν στον Ασκάλωνα και τέλος στο κάστρο της Κρούϊας, όπου τους υποδέχτηκε ο περίφημος άρχοντας Γεώργιος Καστριώτης (Σκεντέρμπεης) και έκανε μάλιστα πνευματικό του τον Ζαχαρία[12]. Οι συνεχείς αναταρραχές ανάγκασαν τους δυο να μεταφερθούν στη Μονή Θεοτόκου στην Αχρίδα, όπου ο Νήφων συνέχισε τις σπουδές του και ο Ζαχαρίας αναδείχθηκε σε Πατριάρχη. Τότε, ο Άγιος Νήφων ζήτησε να μετοικήσει στο Άγιο Όρος και επισκέφθηκε το Βατοπέδι, τις Καρυές και τη Μεγ. Λαύρα, συναντώντας πολλούς ενάρετους γέροντες. Καταλήγει στη Μονή Διονυσίου, όπου διδάσκει και αποκαλύπτεται η αγιότητά του μέσα απο θείες εμφανίσεις. Οι Επίσκοποι Θεσσαλονίκης τον εκλέγουν και παρα τη θέλησή του και αναλαμβάνει το 1482 Μητροπολίτης της πόλης και για δύο έτη Πατριάρχης Κων/πόλεως (1486-88). Εκείνη την περίοδο γνωρίζεται με τον μετέπειτα Νεομάρτυρα Ιάκωβο απο την Καστοριά και γίνεται δάσκαλός του. Όμως, ένα οικονομικό σκάνδαλο κάποιων μοναχών ξέσπασε στους κόλπους του Πατριαρχείου και οδήγησε στην καθαίρεση και τον εξορισμό του σε νησίδα της Σωζόπολης στην Ανατ. Θράκη. Οι αρχιερείς με νέα σύνοδο τον καλούν πάλι στον πατριαρχικό θρόνο τη διετία 1497-98 και ο Σουλτάνος Βαγιαζήτ Β’ (1447-1512) τον φυλακίζει στην Ανδριανούπολη, αυτή τη φορά λόγω του ότι δεν απέδωσε τον απαιτούμενο σεβασμό προς το πρόσωπό του. Σύντομα, ο ηγεμόνας της Βλαχίας Ράδουλος ζητά να απελευθερωθεί ο Νήφων και τον προσκαλεί να ποιμάνει και να διδάξει το λαό του, όπως και έγινε. Εκεί, αναδιοργάνωσε την τοπική Εκκλησία και φώτισε τον λαό, λατρευόμενος ιδιαίτερως εως σήμερα απο τους Ρουμάνους. Τελικά, η αντίδρασή του στην επικύρωση μιας διγαμίας οδηγεί στη ρήξη με τον Ράδουλο και τη φυγή στη Δυτική Μακεδονία, μαζί με τους μαθητές του. Κατα πασα πιθανότητα μεταξύ άλλων πόλεων διδάσκει και στην Καστοριά, την οποία πρέπει να είχε επισκεφθεί και στο παρελθόν όσο βρισκόταν στην Αχρίδα. Τέλος, μεταβαίνει πάλι στη Μονή Διονυσίου με όψη ταπεινού ιπποκόμου, όπου πεθαίνει ειρηνικά το 1508. Η μνήμη του γιορτάζεται στις 11 Αυγούστου[13] [14].        

Η κοίμηση του Αγ. Νήφωνος.
Τοιχογραφία πάνω απο τον τάφο του Αγίου στη Ι.Μ Διονυσίου

  

πηγές εικόνων

Μον. Μωυσής Αγιορείτης, Οι Άγιοι του Αγίου Όρους, Μυγδονία, Θεσ/νίκη, 2007

panoramio.com

προσωπικό αρχείο

---

[1]  Νικόδημου Αγιορείτου, Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού, τ. 1, Εν Βενετία, 1819, σ. 256-259

[2]  Γ. Μαυρομάτης, Ο Άγιος Μεγαλομάρτυς Μηνάς ο Αιγύπτιος, Ιερό Ησυχαστήριον Αγ. Μηνά Βίγλας, Ι.Μ Μεγ. Λαύρας, Άγιον Όρος, 1998

[3]  Θ. Δετοράκης, Μηνάς ο Μεγαλομάρτυς: ο Άγιος του μεγάλου κάστρου, Ι.Ν Αγ. Μηνά Ηρακλείου, Ηράκλειο, 1995

[4]  Μον. Θεόκλητος Διονυσιάτης, Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Ο βίος και η θεολογία του, Σπηλιώτη, Θεσ/νίκη, 2001

[5]  Φιλόθεος Κόκκινος (Πατριάρχης Κων/πόλεως), Βίος Γρηγορίου Παλαμά (ανάτυπο), Πατερικές Εκδόσεις, Αθήνα, 2009

[6]  Βλ σχετικά:

Γ. Μαρτζέλος, Ο Αγ. Γρηγόριος Παλαμάς και η νεώτερη δυτική θεολογία, Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου εις τιμήν και μνήμην του εν αγίοις πατρός ημών Γρηγορίου Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του Παλαμά (12-14 Νοεμβρίου 1984), Θεσ/νίκη, 1986, σ. 213-227

Πρωτ. Γ. Μεταλληνός, Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς πατέρας της Θ’ Οικουμενικής Συνόδου, Ι.Μ Μεγάλου Μετεώρου, Άγια Μετέωρα, 2009

J. Meyendorff, Ο Αγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς και η Ορθόδοξη μυστική παράδοση, μτφρ. Ε. Μάϊνας, Ακρίτας, Αθήνα, 1983

[7]  Φιλοθέος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, Λόγος Εγκωμιαστικός εις τον Θεσσαλονίκης Γρηγόριον τον Παλαμάν, PG 151, σ. 775-780

[8]  Γ. Αλεξίου, Άγιοι της Καστοριάς, Πολυνόπουλος, Θεσ/νίκη, 1991, σ. 10

[9]  Μον. Μωυσής Αγιορείτης, Οι Άγιοι του Αγίου Όρους, Μυγδονία, Θεσ/νίκη, 2007, σ.

[10]  Συλλογικό, Ο Όσιος Διονύσιος ο κτίτωρ, Ι.Μ Αγ. Διονυσίου, Άγιο Όρος, 2004

[11]  Νικόδημος Αγιορείτης, Νέον Εκλόγιον, παρα τω Νικολαω Γλυκεί εξ Ιωαννίνων, 1803, σ. 388-391

[12]  Η Νάρδα μάλλον είναι η Άρτα. Βλ σχετικά Α. Μαυρουδής, Άγιος Νήφων Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Απο τον Μωρέα στην Αχρίδα, Realia Byzantina 22, Walter de Gruyter, Berlin/New York, σ. 167-190

[13]  Νικόδημος Αγιορείτης, Νέον Εκλόγιον, παρα τω Νικολαω Γλυκεί εξ Ιωαννίνων, 1803, σ. 3373-388

[14]  Συλλογικό, Ο Άγιος Νήφων Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1508-2008). Τόμος επετειακός επί τη συμπληρώσει πεντακοσίων ετών από της κοιμήσεως αυτού, Ι.Μ Διονυσίου, Άγιο Όρος, 2008