Ιστορικά Καστοριάς: Οικομουσείο Λιμναίου Νεολιθικού Οικισμού Δισπηλιού

Στη νότια όχθη της λίμνης Ορεστιάδα βρίσκεται το Οικομουσείο του Λιμναίου Νεολιθικού Οικισμού Δισπηλιού, το μοναδικό στο είδος του στον ελλαδικό χώρο. Πρόκειται για μια σύγχρονη αναπαράσταση των ξύλινων νεολιθικών καλύβων, όπου μπορεί ο επισκέπτης να αντιληφθεί τον τρόπο ζωής των ντόπιων κατοίκων κατά τη Μέση Νεολιθική Εποχή (5800 - 5300 π.Χ). Παράλληλα, σε απόσταση 500 μ. βρίσκεται το επισκέψιμο εργαστήριο της αρχαιολογικής ανασκαφής, η οποία προς το παρόν δεν είναι επισκέψιμη και βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση στη θέση Νησί, όπου συναντούμε και τον μεταβυζαντινό ναό της Ανάληψης του Σωτήρος (1840).

Η αναπαράσταση νεολιθικών καλύβων στο Οικομουσείο του Δισπηλιού είναι η μοναδική
στο είδος της στην Ελλάδα.

Η είσοδος στον υπαίθριο χώρο του Οικομουσείου του Λιμναίου Νεολιθικού Οικισμού.

Στη θέση Νησί ήταν ανέκαθεν εμφανή τα τείχη ενός πολίσματος της αρχαίας Ορεστίδας, που ίσως να ίδρυσε ο Μακεδόνας Βασιλιάς Αρχέλαος (413-399 π.Χ). Η αρχαία αυτή πόλη ήταν κτισμένη πάνω σε μια νησίδα της λίμνης και επικοινωνούσε με τη στεριά μέσω μιας ξύλινης γέφυρας. Αποτελούσε μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια ένα προπύργιο του Κελέτρου, της πρωτεύουσας της αρχαίας Ορεστίδας, που βρισκόταν στη θέση της Καστοριάς. Το έτος 1932 όμως πραγματοποιήθηκε μια σπουδαία ανακάλυψη στη θέση αυτή. Λανθασμένα αναγράφεται πολύ συχνά ότι επρόκειτο για μια χρονιά ξηρασίας, που η στάθμη της λίμνης υποβιβάστηκε. Η πραγματικότητα ήταν ότι η λίμνη υποβιβάστηκε τεχνητά μέσω της εκσκαφής του ήδη υπάρχοντος ρέματος Γκιόλε, που αποχετεύει τα πλεονάζοντα ύδατα της λίμνης στον ποταμό Αλιάκμονα. Τότε, λοιπόν, ήρθαν για πρώτη φορά στη επιφάνεια διάφορες συστάδες ξύλινων πασσάλων, που εδράζονταν στον βαλτώδη πυθμένα της λίμνης. Οι μελέτες του καθηγητή αρχαιολογίας Α. Κεραμόπουλλου έφεραν στην επιφάνεια τη νέα νεολιθική εγκατάσταση που προϋπήρχε στη θέση Νησί. Τη δεκαετία του 1960 ανασκαφέας του χώρου ήταν ο καθηγητής Ν. Μουτσόπουλος και αργότερα μετά την ανάληψη της συστηματικής ανασκαφής από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, επικεφαλής ήταν οι καθηγητές Γ. Χουρμουζιάδης (δεκ. 1990-2000) και Κ. Κωτσάκης (δεκ. 2010-σήμερα).

Σε μια νησίδα της λίμνης Καστοριάς, που σήμερα είναι ενωμένη με τη στεριά, βρέθηκαν
το 1932 οι πρώτοι νεολιθικοί πάσσαλοι. Οι ανασκαφές στη θέση Νησί, πλάι στον ναό
της Ανάληψης (1840) είναι σε εξέλιξη εδώ και 30 χρόνια.

Οι νεολιθικές καλύβες, φτιαγμένες από ξύλα, καλάμια, άχυρα και λάσπη ξεπροβάλουν
από τους πυκνούς καλαμιώνες της λίμνης.

Οι συστηματικές ανασκαφές έφεραν στο φως ιδιαίτερα σημαντικά ευρήματα από τη Μέση και Ύστερη Νεολιθική Περίοδο (5800-3500 π.χ), αλλά και τη Χαλκοκρατία (3500-1000 π.χ). Κορωνίδα των ευρημάτων αποτελεί μια ξύλινη πινακίδα με διάφορα χαραγμένα σύμβολα που ραδιοχρονολογήθησε στο 5260 π.Χ. Τα χαράγματα της πινακίδας ίσως αποτελούν σήματα ενός γραπτού τρόπου επικοινωνίας των νεολιθικών ανθρώπων, μα οι αρχαιολόγοι δεν μιλούν ακόμη με πλήρη βεβαιότητα για ένα είδος συστηματικής γραφής. Πάντως, σε εκείνη την περίπτωση θα μιλούσαμε για την αρχαιότερο είδος γραφής στον κόσμο, αρκετά παλαιότερη από τη σφηνοειδή γραφή των Σουμερίων της αρχαίας Μεσοποταμίας, πράγμα που μόνο οι μελλοντικές έρευνες μπορούν να δείξουν.

Αντίγραφο της ξύλινης πινακίδας με χαραγμένα σύμβολα του 5260 π.Χ εκτίθεται στο Οικομουσείο. Η αυθεντική φυλάσσεται σε ασφαλές χώρο.

Αναπαράσταση της καθημερινής ζωής των ανθρώπων της Νεολιθικής εποχής.

Στο Οικομουσείο μπορεί κανείς να περιηγηθεί στις ξύλινες πλατφόρμες με καλύβες, πάνω από τα νερά της λίμνης και να δει αναπαραστάσεις από τη ζωή των προϊστορικών ανθρώπων. Επίσης, να θαυμάσει το υπέροχο φυσικό τοπίο μέσα στους παραλίμνιους καλαμιώνες, να επισκεφθεί το μικρό χώρο της έκθεσης, αλλά και να μάθει περισσότερα για την ανασκαφή και τα ευρήματά της στο πλησιόχωρο εργαστήριο ανασκαφής.