Λόγιοι και επιστήμονες της Τουρκοκρατίας (μέρος 3ο)

Όθων Ρουσόπουλος (1856-1922) διδάκτωρ χημείας

Ο καθηγητής Χημείας Ο. Ρουσόπουλος
(1856-1922) στο εργαστήριό του

                Καταγόταν από το Βογατσικό Καστοριάς, ήταν γιος του καθηγητή αρχαιολογίας Αθανάσιου Ρουσόπουλου και γεννήθηκε στην Αθήνα το 1856. Σπούδασε φυσικομαθηματική και χημεία στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Βερολίνου, δίπλα στον γνωστό ελβετό χημικό A. Hoffmann. Το 1887 διορίστηκε Υφηγητής της Γενικής Πειραματικής Χημείας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ δίδασκε και στις Στρατιωτικές Σχολές Ευελπίδων και Ναυτικών Δοκίμων. Είναι ο ιδρυτής της Εμπορικής και Βιομηχανικής Ακαδημίας (σήμερα μετεξέλιξή της αποτελεί η ΑΣΟΕΕ) το 1894 στον Πειραιά, όπου και εξέδιδε ετήσιο επιστημονικό δελτίο. Εκπόνησε δεκάδες επιστημονικές μελέτες πάνω στο αντικείμενο της χημείας: ‘’Περί ιππαραφίνης και περί των βάσεων του αιθυλενίου’’ (1881), ‘’Περί φωτόφωνου’’ (1881), ‘’Ολίγα τινά περί χημικής ονοματολογίας’’ (1888), ‘’Οινολογικά’’ (1888), ‘’Επίτομον εγχειρίδιον χημείας’’ (1888 - μετάφραση από τα γερμανικά των C. Schorlemmer και H.E Roscoe), ‘’Χημεία του εμπορίου’’ (1903), ‘’Θεμελιώδεις γνώσεις της Χημείας’’ (1904). ‘’Χημεία του λαού’’ (1906). Επίσης, εργάστηκε ως συνεργάτης του Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών, όπου συντήρησε τον περίφημο Μηχανισμό των Αντικυθήρων και εφηύρε μια νέα μέθοδο αποκατάστασης αρχαιοτήτων. Το 1915 εκλέγεται βουλευτής Φλωρίνης - Καστοριάς και πεθαίνει το 1922 στην Αθήνα[1]. Επίσης, ο αδερφός του Ρούσσος Ρουσόπουλος (1862-1954) σπούδασε στην Αθήνα και διετέλεσε δάσκαλος της Βασίλισσας Σίσσυ της Αυστρίας. Ήταν για περίπου 30 χρόνια καθηγητής της ελληνικής γλώσσας γλωσσών στην Ακαδημία της Βουδαπέστης και πρόεδρος της εκεί ελληνικής κοινότητας, ενώ συνέγραψε το 1900 ένα γερμανοελληνικό λεξικό[2].

Ιωάννης Κούσκουρας (1867-1935) δημοσιογράφος, σχολάρχης, παιδαγωγός               

Ο Ι. Κούσκουρας (1867-1935) από τους
πρώτους εκδότες της Θεσσαλονίκης

          Με καταγωγή από το Βογατσικό Καστοριάς, μεταφέρθηκε μαζί με τον αδερφό του στην Κωνσταντινούπολη και φοίτησε στη Ζωγράφειο και τη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Μετά την αποφοίτησή του διορίστηκε σχολάρχης στις Ελληνικές Σχολές Στρώμνιτσας και Κλεισούρας. Με το ψευδώνυμο Καλογερόπουλος συνέγραψε αρκετά παιδαγωγικά βιβλία που διδασκόταν στα ελληνικά σχολεία της οθωμανοκρατούμενης Μακεδονίας. Εξέχον έργο του το ‘’Ελληνικόν Αναγνωσματάριον’’ (1902). Το 1903 ιδρύει στη Θεσσαλονίκη μαζί με τον ιταλό τυπογράφο S. Muratori την εφημερίδα ‘’Αλήθεια’’ και το 1909 την ‘’Νέα Αλήθεια’’, την πρώτη ελληνική καθημερινή απογευματινή εφημερίδα. Μέσα από την εφημερίδα του αρθογραφούσε για τα τεκταινόμενα στη Μακεδονία, υποστήριζε με θέρμη τις ελληνικές θέσεις και ανέπτυσσε δυναμικό πατριωτικό λόγο. Επίσης, μετά την απελευθέρωση χρημάτισε για μια επταετία Δημοτικός Σύμβουλος Θεσσαλονίκης. Πέθανε το 1935 στη συμπρωτεύουσα[4].

Θεόδωρος Κώτσιου (1868-1939) λυκειάρχης

                Ορμώμενος από την Κλεισούρα, φοίτησε σε Διδασκαλείο της Θεσσαλονίκης και δίδαξε σε σχολεία του Πόντου και της Σμύρνης. Μάλιστα στη μικρασιατική πόλη ίδρυσε το 1913 ιδιωτικό σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και αρθρογραφούσε σε τοπικές εφημερίδες για εθνικά ζητήματα. Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα κατέφθασε στην περιοχή, ανέπτυξε εθνική δράση με το ψευδώνυμο ''Ατρέμας'' και συνελήφθη από ομάδα κομιτατζήδων. Έπειτα ασχολήθηκε με εμπορικές δραστηριότητες στη Θεσσαλονίκη. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ίδρυσε ιδιωτικό Λύκειο στο Μαρούσι της Αθήνας, όπου πέθανε το 1935. Σημαντικότερες μελέτες του: ‘’Η ρουμάνικη προπαγάνδα εν Μακεδονία και ο αρχηγός αυτής Απόστολος Μαργαρίτης’’, ‘’Η σύγχρονος εθνολογική κατάστασις της Μακεδονίας’’ και οι ‘’Παιδαγωγικαί και κοινωνικαί μελέται’’[3].



Ελένη Ρουσοπούλου - Ναούμ (1870-1950) εκδότρια, συγγραφέας

Το πρωτοπόρο γυναικείο περιοδικό
''Ελληνίς'', διευθύντρια του οποίου ήταν
η καστοριανή Ε. Ρουσοπούλου - Ναούμ
το διάστημα 1932-40

                Ήταν σύζυγος του καθηγητή Όθωνα Ρουσόπουλου και κόρη του του καστοριανού εμπόρου στη Λειψία Χριστόδουλου Ναούμ. Γεννήθηκε και δέχθηκε τα εγκύκλια μαθήματά της στην Λειψία. Σε ηλικία 18 ετών επέστρεψε οικογενειακώς στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Αποτέλεσε ένα από τα ιδρυτικά μέλη του Λυκείου Ελληνίδων ως άμεση συνεργάτιδα της δημοσιογράφου Καλλιρρόης Παρρέν και δραστηριοποιήθηκε έντονα σε θέματα ισότητας και χειραφέτησης των γυναικών κατά τον Μεσοπόλεμο. Το 1909 ίδρυσε το φεμινιστικό περιοδικό ‘’Δελτίον των Ελληνίδων’’ και το διάστημα 1932-40 διηύθυνε το περιοδικό ‘’Ελληνίς’’. Αρθρογραφούσε πάνω σε πρωτοπόρα για την εποχή τους γυναικεία θέματα και μετέφρασε από τα γερμανικά το βιβλίο του S. Zweig ‘’Mary Baker - Eddy’’[5]. Αργότερα, ανέπτυξε φιλανθρωπικές δράσεις στην Κατοχή, τιμήθηκε με πολεμικό μετάλλιο και πέθανε στη Αθήνα το 1950. Η μια κόρη της Αγνή Στουδίτου - Ρουσοπούλου (1901-1977)[6] αποτέλεσε μια από τις πρώτες ελληνίδες νομικούς και η άλλη Πολυξένη Ματέϋ - Ρουσοπούλου (1902-1999)[7] αναδείχθηκε σε παγκοσμίου φήμης  χορογράφο.

Παντελής Τσαμίσης (1870-1958) γυμνασιάρχης

Γεννήθηκε στην πόλη της Καστοριάς και φοίτησε στο ελληνικό Γυμνάσιο Μοναστηρίου. Εγγράφηκε στην Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθήνας, διορίστηκε σχολάρχης σε διάφορα σχολεία της περιοχής και καθηγητής σε Γυμνάσια της Μικράς Ασίας και αυτό του Τσοτυλίου. Έπειτα, διετέλεσε διευθυντής στο Ημιγυμνάσιο Καστοριάς για 9 έτη και το Γυμνάσιο της Καστοριάς για 11 έτη. Πολυπράγμων και πολυμαθής καθηγητής που μεταξύ άλλων δημοσίευσε ιστορικά και λαογραφικά άρθρα σε τοπικές εφημερίδες και διετέλεσε επιμελητής αρχαιοτήτων της περιοχής κατά τον Μεσοπόλεμο. Στα τέλη της δεκαετίας του ’30 συνέγραψε την πολύτιμη ιστορική μελέτη ‘’Η Καστοριά και τα μνημεία της’’ (1949), ένα από τα πληρέστερα βιβλία για την πόλη έως σήμερα που βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών[8].

 

Κωνσταντίνος Χαιρόπουλος (1871-1935) δημοσιογράφος, εκδότης, πολιτικός, νομικός                

Ο δημοσιογράφος Κ. Χαιρόπουλος (1871-1935)

              Καταγόταν από την πόλη της Καστοριάς και ήταν γιος του σχολάρχη Χριστόδουλου Χαιρόπουλου, αλλά γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στη Νομική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών αλλά ουδέποτε ασχολήθηκε με τη δικηγορία. Αρχικά, εργάστηκε στις αθηναϊκές εφημερίδες ‘’Άστυ’’ ως αρθρογράφος και ‘’Σκριπ’’ως αρχισυντάκτης. Ιδρύει μαζί με τον Αριστείδη Κυριακό έναν εκδοτικό οίκο, αναλαμβάνοντας τις εκδόσεις ελληνικών και ξενόγλωσσων μυθιστορημάτων, και το 1903 την εφημερίδα ‘’Χρόνος’’, ένα σημαντικό έντυπο της εποχής που διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην Επανάσταση του Στρατιωτικού Συνδέσμου στο Γουδί το 1909 και την κλήση του Βενιζέλου από την Κρήτη. Στις δύο διαδοχικές εκλογές του 1915 πολιτεύεται στην Καστοριά και εκλέγεται βουλευτής Φλώρινας - Καστοριάς με το κόμμα του Ίωνα Δραγούμη, θέση που θα διατηρήσει μέχρι το 1917. Έπειτα, φυλακίζεται από την επαναστατική κυβέρνηση Βενιζέλου και επανακάμπτοντας το 1920 επανεκδίδει την εφημερίδα του μέχρι το 1925 με διαλείμματα. Παράλληλα, έγραφε χρονογραφήματα και αρθρογραφούσε σε άλλες εφημερίδες, συχνά με το ψευδώνυμο ‘’Απόμαχος’’. Σημαντικό έργο αποτελούν τα απομνημονεύματά του  από την Επανάσταση στο Γουδί που δημοσιεύθηκαν το 1926. Πέθανε στην Αθήνα το 1935[9]. Γιος του ήταν ο γνωστός δημοσιογράφος, συγγραφέας και μουσικοσυνθέτης Χρήστος Χαιρόπουλος (1909-1992)[10].

Θωμάς Παπαθωμάς (1872-1936) σχολάρχης, καθηγητής Γυμνασίου, ποιητής

Γεννήθηκε και μαθήτευσε στην Καστοριά, απ’ όπου μετοίκησε στη Νότια Ελλάδα ακολουθώντας τον σχολάρχη θείο του Ιωάννη Μιχαήλ. Τελειώνοντας το Γυμνάσιο διορίστηκε και ο ίδιος σχολάρχης σε ελληνικά σχολεία της Νότιας Ελλάδας. Αργότερα, φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας και τοποθετήθηκε καθηγητής σε διάφορα Γυμνάσια, μεταξύ των οποίων της Κοζάνης και της Καστοριάς. Αρθρογραφούσε τακτικά στην εφημερίδα ‘’Καστοριά’’ με το ψευδώνυμο ‘’Ορέστης Μακεδνός’’ πάνω σε λογοτεχνικά, ιστορικά και αρχαιολογικά θέματα. Συνέθεσε και εξέδωσε την ποιητική συλλογή ‘’Κελαηδήματα’’(1920) και επιμελήθηκε την έκδοση κειμένων του Αθανάσιου Χριστόπουλου με τίτλο ‘’Τα σωζόμενα Άπαντα’’ (1931). Επίσης, έγραψε διάφορα λήμματα σχετικά με την περιοχή σε ελληνικές εγκυκλοπαίδειες του Μεσοπολέμου και ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη λαογραφία. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του υπέφερε από ψυχική ασθένεια, γεγονός το οποίο ήταν συχνό θέμα στην τοπική εφημερίδα. Πέθανε το 1936 στην Καστοριά [11].

Αρχιμανδρίτης Ιλαρίων Βασδέκας (1878-1946) διδάκτωρ θεολογίας

                Γεννήθηκε και παρακολούθησε τα εγκύκλια μαθήματά του στα σχολεία της Καστοριάς. Παροίκησε στη Ρωσία και φοίτησε στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αγίας Πετρούπολης. Έπειτα, συνέχισε τις σπουδές του στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ενώ εγκαταστάθηκε για κάποιο χρονικό διάστημα στο Άγιο Όρος. Χειροτονήθηκε κληρικός και τοποθετήθηκε στη Μητρόπολη Θυάτειρων και Μεγάλης Βρετανίας, στον ναό της Αγίας Σοφίας του Λονδίνου, όπου διεύθυνε το ελληνικό σχολείο και παρείχε σημαντική βοήθεια στους εκεί σπουδαστές. Για διαστήματα υπηρέτησε σε ορθόδοξες εκκλησίες της Ινδίας, της ρουμανικής Βραΐλας και της ιταλικής Γένοβας. Αργότερα, αναγορεύθηκε καθηγητής Ορθόδοξης Θεολογίας του Πανεπιστημίου της πολωνικής Βαρσοβίας.

Το 1931 πέθανε ο Μητροπολίτης Καστοριάς Ιωακείμ και η επισκοπική θέση παρέμεινε κενή με τοποτηρητή τον Μητροπολίτη Σιατίστης Διόδωρο. Το ποίμνιο της πόλης θεωρούσε ως κατάλληλο γι’ αυτή τη θέση τον συντοπίτη και ιδιαίτερα μορφωμένο Αρχιμανδρίτη Ιλαρίων. Διαδοχικές οι εκκλήσεις και συχνά τα δημοσιεύματα στον τοπικό Τύπο με το αίτημα αυτό που δεν ικανοποιήθηκε βέβαια, καθώς το 1936 εκλέγεται ο Μητροπολίτης Νικηφόρος[12]. Ο Ιλαρίων στάλθηκε κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στη ναζιστική, σύμμαχο της Γερμανίας, Ουγγαρία, όπου ανέλαβε την προστασία των διωκόμενων ελλήνων και φυλακίστηκε για κάποιο διάστημα. Μεταπολεμικά του δόθηκε πολεμικό μετάλλιο του Τάγματος του Φοίνικα και αποδήμησε το 1946 στη Βιέννη. Συνέγραψε θεολογικές μελέτες κυρίως στα ρώσικα, τα αγγλικά και τα πολωνικά: ‘'Nikodim Sviatogorets i yego bogoslovskο - literaturnaya deyatelnost’’ (1910) (‘’Ο Νικόδημος Αγιορείτης και το θεολογικό - λογοτεχνικό του έργο’’),  ‘’The Teaching of Eastern Church with Regard to the Holy Eucharist in the Sixteenth-Seventeenth Centuries’’ (1914), ‘’O tradycji swietej’’ (1933) (‘’Η Ιερά Παράδοση’’) [13].

Ίων (Ιωάννης) Δραγούμης (1878-1920) πολιτικός, διπλωμάτης, λογοτέχνης, εκδότης

Ο Ι. Δραγούμης (1878-1920)

Μπορεί να εκληφθεί μόνο έμμεσα ως καταγόμενος από την περιοχή της Καστοριάς, καθώς οι πρόγονοί του Δραγούμηδες είχαν ως αρχική κοιτίδα το Βογατσικό. Ήταν γιος του πρωθυπουργού Στέφανου Δραγούμη και ένα από τα λίγα άτομα που επηρέασαν τόσο βαθιά την ελληνική πολιτική σκηνή του 20^ου αι. Θεωρήθηκε από πολλούς ως o ‘’πατέρας του νεοελληνικού εθνικισμού’’ και η σφοδρή πολιτική του αντιπαλότητα με τον Ελευθέριο Βενιζέλο στιγμάτισε την περίοδο του Εθνικού Διχασμού. Ατέλειωτη είναι η ελληνική και ξενόγλωσση βιβλιογραφία αναφορικά με τη ζωή και τη δολοφονία του, τις πολιτικές του ιδέες και τα λογοτεχνικά του κείμενα. Γι’ αυτό θα περιοριστούμε σε μια σύντομη αναφορά του βίου και της πολιτικής του διαδρομής, δίνοντας λίγη περισσότερη έμφαση στο συγγραφικό του έργο, αφού το παρόν κείμενο αναφέρεται στους λόγιους της περιοχής.

Γεννήθηκε και ολοκλήρωσε τα εγκύκλια μαθήματά του στην Αθήνα, ενώ φοίτησε στην Νομική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Συμμετείχε στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897 ως εθελοντής. Με τη δικηγορία δεν ασχολήθηκε ποτέ, αλλά ακολούθησε διπλωματική καριέρα, ζητώντας αυτοβούλως να τοποθετηθεί σε ελληνικά προξενεία της Οθωμανοκρατούμενης Μακεδονίας και Ανατολικής Ρωμυλίας. Έτσι, το διάστημα 1903-05 διετέλεσε διαδοχικά υποπρόξενος Μοναστηρίου, Πύργου (Μπουργκάς), Σερρών και Φιλιππούπολης και προσέφερε πολύτιμη βοήθεια στην οργάνωση των ελληνικών πληθυσμών ενάντια στη βουλγαρική απειλή. Έπειτα, εγκαταστάθηκε προσωρινά στην αιγυπτιακή Αλεξάνδρεια (ερχόμενος σε επαφή με τον Καβάφη) και την Αλεξανδρούπολη, καταλήγοντας στην ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης, όπου το 1908 ίδρυσε από κοινού με τον Αθανάσιο Σουλιώτη - Νικολαΐδη την ‘’Οργάνωση Κωνσταντινουπόλεως’’, ένα όργανο για τη συνεννόηση των βαλκανικών λαών. Παράλληλα, ίδρυσε το περιοδικό ‘’Πολιτική Επιθεώρηση’’ (1910), όπου δημοσίευε τις απόψεις του για τα τεκταινόμενα στη βαλκανική και την κατεύθυνση που έπρεπε να ακολουθήσει το Ελληνικό Κράτος. Στη συνέχεια μετατίθεται στις πρεσβείες της Ρώμης, του Λονδίνου και της Αγίας Πετρούπολης, ενώ συμμετείχε προπαρασκευαστικά στην επανάσταση των ελλήνων αξιωματικών στο Γουδί (1909) και τις προσπάθειες ένωσης των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα (Συνέδριο Πάτμου 1911). Με την έκρηξη των Βαλκανικών Πολέμων βρίσκεται στο μέτωπο της Θεσσαλονίκης να πολεμά και να διαπραγματεύεται την παράδοση της πόλης. Την περίοδο 1912-15 υπηρετεί στις πρεσβείες της Αγίας Πετρούπολης, της Βιέννης και του Βερολίνου.

Ο Ι. Δραγούμης το 1914, ένα χρόνο
πριν γίνει βουλευτής Φλώρινας - Καστοριάς

Το 1915 ο Δραγούμης αποσύρεται από το διπλωματικό σώμα για να λάβει ενεργό ρόλο στην εγχώρια πολιτική σκηνή. Παρ’ όλο που δεν είχε ζήσει ποτέ στην Καστοριά, η οικογενειακή καταγωγή από το Βογατσικό και το ενδιαφέρον για τα μακεδονικά ζητήματα διαγραφόταν έντονα μέσα του. Έτσι, στις πρώτες εκλογές που συμμετείχαν οι ‘’Νέες Χώρες’’ θέτει ανεξάρτητη υποψηφιότητα και εκλέγεται βουλευτής της περιφέρειας Φλώρινας - Καστοριάς, ενώ επανεκλέγεται έναν χρόνο αργότερα. Επανεκδίδει το 1916 - 17 την ‘’Πολιτική Επιθεώρηση’’ και έρχεται σε σφοδρότατη σύγκρουση με τις επιλογές του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και την ωμή παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων στα εσωτερικά ζητήματα της χώρας. Εκείνος, τον εξορίζει τη διετία 1917 - 19 στα νησιά Κορσική και Σκόπελο. Επανέκαμψε το φθινώπορο του 1919 και συνέχισε την έκδοση του περιοδικού. Στα τέλη Ιουλίου του 1920 γίνεται απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου στο Παρίσι από έλληνες απόστρατους αξιωματικούς. Πλέον, ο Εθνικός Διχασμός και τα ακραία πολιτικά πάθη της εποχής μεταξύ βενιζελικών και αντιβενιζελικών βρισκόταν στο αποκορύφωμά τους και στην Αθήνα ξεχύθηκαν στους δρόμους βιαιοπραγούντες βενιζελικοί. Στις 31 Ιουλίου / 13 Αυγούστου ο Ίων Δραγούμης συλλαμβάνεται από απόσπασμα βενιζελικών παρακρατικών ταγμάτων ασφαλείας με σκοπό να οδηγηθεί στο φρουραρχείο. Τελικά, εκτελέστηκε άνανδρα στη σημερινή οδό Βασιλίσσης Σοφίας στην Αθήνα, όπου υπάρχει και το λιτό μνημείο του[14].

Εκτός από την ‘’Πολιτική Επιθεώρηση’’ ο Δραγούμης έγραφε και στο λογοτεχνικό περιοδικό ‘’Νουμάς’’ με το ψευδώνυμο ‘’Ίδας’’[15]. Εκεί, εμφανίζεται ως υπέρμαχος της δημοτικής γλώσσας και της επιτακτικής ανάγκης για νέες πρακτικές στην εκπαίδευση. Άλλωστε υπήρξε ένας από τους ιδρυτές του ‘’Εκπαιδευτικού Ομίλου’’ το 1910. Το συγγραφικό του έργο είναι πλουσιότατο και περιλαμβάνει κυρίως κείμενα εθνικοπολιτικού στοχασμού, αλλά επίσης και πατριωτικά μυθιστορήματα, απόψεις πάνω σε κοινωνικά ζητήματα, μεταφράσεις, ακόμη και ταξιδιωτικές εντυπώσεις. Επιπλέον κρατούσε για αρκετά έτη προσωπικό ημερολόγιο, το οποίο επίσης έχει εκδοθεί σε πολυσέλιδους τόμους. Τα σημαντικότερα αυθύπαρκτα έργα του (εκ των οποίων μερικά εκδόθηκαν μετά το θάνατό του από τον αδερφό του Φίλιππο) είναι: ‘’Μαρτύρων και ηρώων αίμα’’ (1907), ‘’Ελληνικά χώματα’’ (1908), ‘’Η Μεγάλη Ιδέα’’ (1908), ‘’Προκήρυξη στους σκλαβωμένους και στους ελευθερωμένους Έλληνες’’ (1908), ‘’Η μικρή πατρίδα’’ (1908), ‘’Σαμοθράκη’’ (1909), ‘’Όσοι ζωντανοί’’ (1911), ‘’Ελληνικός πολιτισμός’’ (1914), ’’Κοινότης, Έθνος και Κράτος’’ (1923), ‘’Προγραμματικοί πολιτικοί στοχασμοί’’ (1923), ‘ ‘’Το μονοπάτι’’ (1925), ‘’Ο Ελληνισμός μου και οι Έλληνες’’ (1927), ‘’Σταμάτημα’’ (1927)[16]. Για αρκετές δεκαετίες αργότερα, ακόμη και στις μέρες μας, συλλέγονται και δημοσιεύονται διάσπαρτα κείμενά του ανά θεματική ενότητα: ‘’Κείμενα λογοτεχνικά’’ (1963), ‘’Αισθητικά κείμενα’’ (1992), ‘’Φύλλα ημερολογίου’’ (1985/87/88), ‘’Η αριστερά και το Ανατολικό ζήτημα’’ (1998), ‘’Τα τετράδια του Ίλιντεν’’ (2000). 

Ένα μικρό απόσπασμα αφιέρωσε η σκληρή βενιζελική εφημερίδα ''Καστοριά'' δύο ημέρες μετά τη δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη. Φυσικά, προπαγανδίζει με τον χείριστο τρόπο και αναφέρει φευδείς πληροφορίες για τις συνθήκες του θανάτου του, αποκρύπτοντας τη φυσική και ηθική αυτουργία μελών της παράταξης που υποστήριζε. Αυτό αποτελεί ένα ελάχιστο δείγμα της έντασης των πολιτικών παθών κατά την περίοδο του Εθνικού Διχασμού, ακόμη και στην περιοχή της Καστοριάς.

Γεώργιος Κιάντος (1878-1945) σχολάρχης, παιδαγωγός

Ο κλεισουριώτης παιδαγωγός
Γ. Κιάντος (1878-1945)

Ο Γεώργιος Κιάντος γεννήθηκε στην Κλεισούρα και αρχικά μαθήτευσε στα σχολεία της. Έπειτα, αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης και διορίστηκε διδάσκαλος και σχολάρχης στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Από κοινού με τον παραπάνω αναφερόμενο Ι. Κούσκουρα (Καλογερόπουλο) και τον Γ. Λαναρά έγραψε πληθώρα παιδαγωγικών βιβλίων και βοηθημάτων για την εκπαίδευση. Προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, συμμετέχοντας ως γραμματέας στην επιτροπή αγώνα της Κλεισούρας, ενώ φυλακίστηκε επανειλημμένα. Το 1908 μετοίκησε στη Θεσσαλονίκη και πρωτοστάτησε στην ίδρυση του εκεί συλλόγου των κλεισουριέων. Εκεί πέθανε το 1945, αφού νωρίτερα συνέγραψε την ιστορική μελέτη ‘’Περί Κλεισούρας και των εθνικών της αγώνων’’[17].

Αργύριος Παπαδίσκος (1882-1955) συγγραφέας, ποιητής

Ο καστοριανός συγγραφέας
Α. Παπαδίσκος (1882-1955)

                Γεννημένος στην Καστοριά το 1882, φοίτησε στα σχολεία της και ασχολήθηκε με το γουνεμπόριο. Το 1914 μετανάστευσε στις Η.Π.Α, όπου παράλληλα με τις εμπορικές του δραστηριότητες εντρύφησε σε λογοτεχνικά θέματα και τη μουσική. Επιστρέφοντας, πολιτεύθηκε και εκλέχθηκε δημοτικός σύμβουλος της πόλης, ενώ ξεκίνησε να δημοσιεύει ποιήματά του στον τοπικό Τύπο. Ασχολήθηκε επίσης με ιστορικά, λαογραφικά ζητήματα και έγραψε διηγήματα και θεατρικά έργα. Σημαντικό ποιητικό του έργο αποτελούν τα ‘’Καστοριανά δοκίμια’’ (1927), ενώ μεταπολεμικά εξέδωσε πεζά διηγήματα σχετικά με τον Μακεδονικό Αγώνα και την Απελευθέρωση: ‘’Χαραυγή ελευθερίας’’ (1952), ‘’Ο θάνατος και οι τρεις τάφοι του Παύλου Μελα΄’’ (1954) και ‘’Μακεδονικές σπίθες’’ (1954). Η ηθογραφική μελέτη του για το καστοριανό καρναβάλι παρέμεινε ανέκδοτη, καθώς πέθανε το 1955 στην Καστοριά[18].

πηγές εικόνων

αρχείο Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα

αρχείο Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών Αθήνας

αρχείο εφημερίδας Καστοριά, Δημοτική Βιβλιοθήκη Καστοριάς

Ν. Σηφάκης - Ι. Χατζηιωάννου (επιμ), Πανελλήνιον Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδος 1821-1921, τ. Β’ (Βιομηχανία - Εμπόριον - Βιοτεχνία), Ι. Χατζηιωάννου, Εν Αθήναις, 1923

Α. Παπαδίσκος, Καστοριανά Δοκίμια, Καστοριά, 1927

Μ. Παπαμιχαήλ, Κλεισούρα Δυτ. Μακεδονίας, 1972

Τ. Βουρνάς, Γουδί: Το Κίνημα του 1909, Τα φοβερά ντοκουμέντα, Φυτράκης, 1976

Μ. Κανδυλάκης, Εφημεριδογραφία της Θεσσαλονίκης. Συμβολή στην ιστορία του Τύπου, τ. Α, Θεσ/νίκη, 2000

---

[1] Ν. Σηφάκης - Ι. Χατζηιωάννου (επιμ), Πανελλήνιον Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδος 1821-1921, τ. Β’ (Βιομηχανία - Εμπόριον - Βιοτεχνία), Ι. Χατζηιωάννου, Εν Αθήναις, 1923, σ. 52

    Σ. Παπαϊωάννου, Ένα πρωτοποριακό ίδρυμα και η εποχή του. Η Εμπορική και Βιομαχανική Ακαδημία, Σπουδαί Α’ (1950), σ. 236-254

   Μ. Στεφανίδης, Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Εκατονταετηρίς 1837-1937, τομ. Ε’, τευ. Β’, Ιστορία της Φυσικομαθηματικής Σχολής, Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Αθήναι, 1952, σ. 79

   Σ. Βοβολίνης - Κ. Βοβολίνης, Μέγα ελληνικόν βιογραφικό λεξικό 1830-1960, τ. Α’, Κέρκυρα / Αθήνα, 1958, σ. 85-102

   Ε. Μανιάτη, Η ‘’Ακαδημία’’ του Οθ. Ρουσόπουλου: Αναδεικνύοντας την εκπαιδευτική της φυσιογνωμία και το ρόλο της στο Πρακτικά 3^ου Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας Εκπαίδευσης (1-3 Οκτ 2004), Συμπόσιο VI, ΠΤΔΜ Πανεπιστημίου Πατρών, Εργαστήριο Ιστορικού Αρχείου Νεοελληνικής και Διεθνούς Εκπαίδευσης, Πάτρα, 2005

[2] Κ. Μπέντας, Ιστορικά Βογατσικού, τύποις Κων. Δούκη, Καστοριά, 1952, σ. 53-55

    Π. Τζίφρας, Σύντομη ιστορία του Βογατσικού, Αθήνα, 1992, σ. 52, 53

[3] Μ. Παπαμιχαήλ, Κλεισούρα Δυτ. Μακεδονίας, 1972, σ. 155

    Ν. Σιώκης, Η πνευματική κίνηση και ζωή στη Δυτική Μακεδονία: η Κλεισούρα κατά τον 19^ο αι. επί τη βάσει ανέκδοτων εκκλησιαστικών κωδίκων, εγγράφων και λοιπών πηγών (ανεκδ. διδακτορική διατριβή), Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας ΑΠΘ, Θεσ/νίκη, 2010, σ. 151-156

[4] ο.π, Μπέντας (1952), σ. 57

   ο.π, Τζίφρας (1992), σ. 61, 62

   Μ. Κανδυλάκης, Εφημεριδογραφία της Θεσσαλονίκης. Συμβολή στην ιστορία του Τύπου, τ. Α, Θεσ/νίκη, 2000, σ. 160

   Κ. Πλαστήρας, Δημιουργική λογοτεχνία στη Θεσσαλονίκη (1850-1912), Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσ/νίκη, 2009, σ. 131-136

[5] Ε. Αβδελά - Α. Ψαρρά, Ο φεμινισμός στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Μια ανθολογία, Γνώση, Αθήνα, 1985, σ.

   Κ. Ξηραδάκη, Το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα: πρωτοπόρες Ελληνίδες, Γλάρος, Αθήνα, 1988, σ. 123, 124

   ο.π, Τζίφρας (1992), σ. 53      

[6] Α. Φαράκος (επιμ), Αγνή Ρουσοπούλου (1901-1977) : η επιστήμων, η αγωνίστρια, ο άνθρωπος, Αθήνα, 1980

    ο.π, Ξηραδάκη (1988), σ. 127, 128

    ο.π, Αβδελά - Ψαρρά (1985), σ.

    Α. Ιασμή - Βαλλιανάτου, ‘’Υπόθεση Αγνής Ρουσοπούλου’’: Έμφυλες ιεραρχίες στην Ελλάδα, ανακοίνωση στο Συνέδριο ‘’Αλέξανδρος Σβώλος (1852-1956): Μεταξύ Συντάγματος και πολιτικής στον αιώνα των άκρων’’ (Φλώρινα - Μοναστήρι 21-23 Μαΐου 2010), Όμιλος Αριστόβουλος Μάνεσης  

[7] Ρ. Λουτζάκη - Μ. Τσούτσουρα (κειμ), Για την Πολυξένη Ματέϋ, Υπουργείο Πολιτισμού - Κρατική Σχολή Ορχηστρικής Τέχνης, Αθήνα, 1996

    Ε. Βαφειάδου-Παπανικολάου, Στιγμές ζωής, εφ. Οδός, φ.  261 (25.5.04)

[8] Π. Τσαμίσης Η Καστοριά και τα μνημεία της, τύποις Αλευρόπουλου, Εν Αθήναις, 1949

   Χ. Αντωνίου, Ονοματοθεσία οδών και πλατειών πόλεως Καστοριάς, Θεσ/νίκη, 2005, σ.283, 284

[9]  Τ. Βουρνάς, Γουδί: Το Κίνημα του 1909, Τα φοβερά ντοκουμέντα, Φυτράκης, 1976, σ. 11

    Μητρώο Πληρεξουσίων, Γερουσιαστών και Βουλευτών 1822-1935, Βουλή των Ελλήνων / Διεύθυνση Διοικητικού / Τμήμα Μητρώου Βουλευτών, Αθήνα, 1986, σ. 292, 293

    Λ. Δρούλια / Γ. Κουτσοπανάγου (επιμ), Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου 1784-1974, τ. 4, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών - Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών, Αθήνα, 2008, σ. 369

[10] Γ. Λεονταρίτης, Η όμορφη εποχή του Χαιρόπουλου..., εφ. Καθημερινή, φ. (8.11.92)

    Τ. Καλογερόπουλος, Το λεξικό της ελληνικής μουσικής, τ. 7, Γιαλλελής, Αθήνα, 1998, σ.

[11] εφ. Καστορία, φ. 682 (13.12.36)

    ο.π, Τσαμίσης (1949), σ. 92

    Τ. Γκοσιόπουλος, Βορειοελλαδίται συγγραφείς, Μακεδονικόν Ημερολόγιον 1952, σ. 279-283

    ο.π, Αντωνίου (2005), σ.155, 156

[12] εφ. Καστορία, φ. 600 (10,2,35), φ. 632 (15.12.35),

     εφ. Καστοριανή Ζωή, φ. 16 (14.9.35), φ. 19 (5.10.35), φ. 30 (25.12.35), φ. 33(22,2.36)

     εφ. Ορεστιάς, φ. (19.6.55)    

[13] T. Manteuffel, Uniwersytet Warszawski w latach 1915/1916 - 1934/1935 (πολων), Kronika, Warszawa, 1936, σ. 85-87

[14]  αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών Αθήνας (ascsa.edu.gr)

     Ι. Μαλλώσης, Ο Ίων Δραγούμης εξόριστος (Κορσική - Σκόπελος), Αθήναι, 1920

     Συλλογικό, Επιτάφια στήλη στον Ίωνα Δραγούμη, Ευθύνη, Αθήνα, 1978

     Π. Ζάννας (επιμ), Πηνελόπη Δέλτα Αναμνήσεις, Ερμής, Αθήνα, 1996

     Φ. Γερμανός, Η εκτέλεση, ο θάνατος και ο έρωτας του Ίωνος Δραγούμη, Κάκτος, Αθήνα, 1985

     Φ. Δραγούμης / Μ. Δραγούμης (επιμ), Ημερολόγιο: Διχασμός 1916 - 1919, Δωδώνη, Αθήνα, 1995

     Φ. Παρασκευόπουλος, Η πολιτική δραστηριότητα του Ίωνος Δραγούμη (1915-1920) (ανεκδ διδακτορική διατριβή), Τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ, Αθήνα, 2005, σ. 7-19

     Φ. Δραγούμης / Μ. Δραγούμης (επιμ), Ημερολόγιο 1919 - 1920 (...φαίνεται πως εχτύπησαν τον Ίωνα), Δωδώνη, Αθήνα, 2010

     Ρ. Αλβανός, Η αποτυχία της πολιτικής στην Ελλάδα του Εθνικού Διχασμού: Η δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη, εφ. Ελεύθερος Τύπος, περ. Ελλήνων Ιστορικά 19 - Πολιτικές δολοφονίες (17.12.13), σ. 58-83

[15] Ι. Δραγούμης / Δ. Ταγκόπουλος (επιμ), Ίων Δραγούμης (ΙΔΑΣ): 10 άρθρα του στο Νουμά, Τύπος, Αθήναι, 1920

    Ι. Δραγούμης / Σ. Μπεκατώρος (επιμ), Το ανθολόγιο του ‘’Νουμά’’, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, 2002    

[16] Μ. Βαϊάνος, Ίων Δραγούμης: Η κριτική της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Αλεξανδρινή Τέχνη 2.1 (1927), σ. 16-20

     Χ. Πέτρου, Έλληνες πεζογράφοι, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1953, σ. 217-226

     Φ. Τζωρτζάκη (επιμ), Ίων Δραγούμης (Ίδας). Εκλογή από το έργο του, Αθήνα, 1953

     Γ. Θεοτοκάς, Πνευματική πορεία, Φέξης, Αθήνα, 1961, σ. 248-268

     Σ. Μελάς, Νεοελληνική λογοτεχνία, Φέξης, Αθήνα, 1962, σ. 395-406

     Ι. Δραγούμης / Κ. Παράσχος (επιμ), Κείμενα λογοτεχνικά, Σύλλογος προς διάδοσιν ωφέλιμων βιβλίων, Αθήνα, 1963

     Α. Φωτιάδου, Ίων Δραγούμης. Οι απόψεις του για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και τον εκπαιδευτικό δημοτικισμό, Κυριακίδη, Θεσ/νίκη, 1986

[17]  ο.π, Παπαμιχαήλ (1972), σ. 155, 156

[18]  Α. Παπαδίσκος, Καστοριανά Δοκίμια, Καστοριά, 1927

     ο.π, Γκοσιόπουλος (1952), σ. 279-283

     ο.π, Αντωνίου (2005), σ. 315, 316