Πέμπτη 28 Μαρτίου 2013

Η εβραϊκή κοινότητα (μέρος 1ο) : Εγκατάσταση και προσαρμογή

Ζευγάρι καστοριανών Εβραίων
από την Τουρκοκρατία

     Οι Εβραίοι είναι ένα έθνος που έχει απασχολήσει όσο λίγα την ανθρωπότητα. Αμέτρητα  έχουν λεχθεί και γραφεί για το θρησκευτικό τους υπόβαθρο, τις πολιτικοοικονομικές δραστηριότητες και το εμπορικό τους δαιμόνιο, την διασπορά, τους διωγμούς και την αποκατάστασή τους. Διαμόρφωσαν μια ισχυρή εθνοτική θρησκευτική παράδοση που επηρέασε στη συνέχεια και άλλες θρησκείες, διασκορπίστηκαν σε κάθε γωνιά του κόσμου διατηρώντας τα εθνικά τους χαρακτηριστικά, ανέπτυξαν ιδιαίτερες εμπορικές δραστηριότητες, βρέθηκαν σε καίριες θέσεις της παγκόσμιας οικονομίας, υπέστησαν φοβερούς διωγμούς, αμφισβητήθηκαν, περιβλήθηκαν απο τους άλλους λαούς με ένα πέπλο μυστικοπάθειας, μύθων και στερεοτύπων, περίμεναν δύο χιλιετίες την εθνική τους αποκατάσταση. Στη σύγχρονη κοινωνία της Καστοριάς  ελάχιστα είναι τα στοιχεία που θυμίζουν στους κατοίκους και τον επισκέπτη την ιστορική σχέση της πόλης με τους Εβραίους. Και όμως, κατοίκησαν εδώ και συμμετείχαν στην κοινωνική διαμόρφωση της πόλης για περίπου 1000 χρόνια. Η ξαφνική και καθ’ ολοκληρία εξαφάνισή τους απο την περιοχή δημιούργησε αυτή την ιστορική λήθη. Βέβαια, τα τελευταία κυρίως χρόνια έχει γίνει ικανοποιητικός αριθμός μελετών για την ιστορία και τη δράση των Εβραίων της πόλης. Το πρώτο και σημαντικότερο σύγγραμμα για την ιστορία τους παραμένει αυτό του θεσσαλονικέα ραββίνου Μ. Molho[1].



Οι πρώτες εγκαταστάσεις
     Η αποπομπή των Εβραίων απο την Παλαιστίνη ολοκληρώθηκε στα μέσα του 2ου αι. μ.Χ μετά τους τρεις Ιουδαιορωμαϊκούς Πολέμους και τη διάλυση του κράτους του Ισραήλ. Όμως, ήδη απο τους προηγούμενους αιώνες εντοπίζονται στον ελληνικό χώρο, οπότε άρχισαν να επηρεάζονται απο τον ελληνικό πολιτισμό. Οι πρώιμοι αυτοί Εβραίοι, που ονομάστηκαν Ρωμανιώτες, αν και διατηρούσαν  το ιουδαϊκό θρήσκευμα, μιλούσαν ελληνικά και είχαν αφομοιώσει σχεδόν απόλυτα τα ελληνικά ήθη. Έχει υποστηριχθεί ότι οι πρώτοι Ρωμανιώτες Εβραίοι εγκαταστάθηκαν στην Καστοριά με την ίδρυσή της τον 6ο αι. επί Ιουστινιανού[2], χωρίς να υπάρχουν βέβαια πειστικά επιχειρήματα για αυτό. Σίγουρη είναι η εγκατάσταση οικογενειών εδώ κατά τον 10ο αι. ως περιφερόμενοι έμποροι[3]. Η Καστοριά αποτελούσε μάλλον ένα πραγματικό αστικό κέντρο για τα δεδομένα της εποχής εκείνης με μερικές χιλιάδες κατοίκους προστατευμένους πίσω από ισχυρά τείχη. Απο πολύ νωρίς φαίνεται να προσαρμόστηκαν στην πόλη οι ήδη εξελληνισμένοι Εβραίοι, παρα το εχθρικό κλίμα εναντίον τους που συντηρούσαν οι βυζαντινοί αυτοκράτορες και οι σταυροφόροι. Χαρακτηριστικές είναι μερικές τοιχογραφίες στο καθολικό της Μονής Μαυριώτισσας,  στις οποίες έχει υποστηριχθεί ότι διακρίνεται αντισημιτικό περιεχόμενο[4]. Οι εμπορικές τους δραστηριότητες έφεραν τον πλούτο και την πνευματική άνθηση. Τους πρώτους χρόνους αναδείχθηκαν μια σειρά λογίων και ραββίνων που έμειναν ζωντανοί στην εβραϊκή παράδοση για αιώνες, όπως οι Λέον Μοσκόνι, Δαυίδ μπεν Ελιέζερ, Δαυίδ μπεν Ιακώβ, Μεναχέμ μπεν Ελιέζερ και Έλι μπεν Αβραάμ. Σημαντικότερος ο Τοβίας μπεν Ελιέζερ[5] που έζησε τον 11ο αι., ανέπτυξε μια διαλεκτική διδαχή της Βίβλου και πήρε το προσωνύμιο ‘’γιεχβανί’’ (= έλληνας), λόγω του ότι χρησιμοποιούσε ελληνικές λέξεις στα κείμενά του. Απο την ίδρυσή της η εβραϊκή συναγωγή και κατ’ επέκταση η κοινότητα της Καστοριάς ήταν άμεσα εξαρτημένη απο αυτήν της Θεσσαλονίκης.


Τουρκοκρατία και Σεφαραδίτες Εβραίοι
Η σωζόμενη αψίδα του αυλόγυρου της συναγωγής
''Καστοριά'' στην Κωνσταντινούπολη
   Με την κατάκτηση της Καστοριάς το 1385 μετεγκαθίστανται στην Κωνσταντινούπολη οι 100 περίπου οικογένειες Εβραίων της πόλης. Η οικονομική πλέον παρακμή της συνωστισμένης Καστοριάς και η έλλειψη διερμηνέων με το ελληνικό στοιχείο στην Πύλη οδήγησε τον σουλτάνο Μωάμεθ Α’ να προβεί σε αναγκαστική μετανάστευση (σουργκιουνλού) των ελληνόφωνων Εβραίων. Μάλιστα τους δίνονται ειδικά φορολογικά προνόμια ως κίνητρο ώστε να αναπτύξουν εκεί τις εμπορικές τους δραστηριότητες. Εγκαθίστανται με ηγέτη τον ραββίνο Ματαθία Ταμάρ στη συνοικία Μπαλατά, όπου δημιουργήθηκαν πυρήνες Εβραίων όλης της Μακεδονίας[6]. Στη γειτονιά των καστοριανών Εβραίων της Κωνσταντινούπολης σωζόταν μέχρι το 1937 δύο συναγωγές, βιβλιοθήκη και τα γραφεία της κοινότητας που χάθηκαν απο πυρκαγιά. Σήμερα, σώζεται μόνο το σχολείο της κοινότητας και μερικές οικίες[7].     
    Στα τέλη του 15ου αι. οι συμβασιλείς Φερδινάνδος Β’και Ισαβέλλα Α’ της Ισπανίας υπογράφουν το Διάταγμα της Αλάμπρας με το οποίο αποφασίζουν την αποπομπή του συνόλου των Εβραίων του κράτους, ενώ παρόμοια απόφαση πέρνει σε λίγο διάστημα και ο βασιλιάς Μανουέλ της Πορτογαλίας. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ακολουθεί εκείνη την περίοδο μια ιδιαίτερα φιλοεβραϊκή πολιτική και παροτρύνει την εγκατάσταση στο εσωτερικό της των διωγμένων. Αποβλέπει με αυτόν το τρόπο την τόνωση του εμπορίου, που τόσο καλά ήξεραν να διαχειρίζονται οι Εβραίοι. Έτσι, άρχισαν να εγκαθίστανται στην Καστοριά νέοι έποικοι, αυτή τη φορά Σεφαραδίτες[8] Εβραίοι απο την Ιβηρική Χερσόνησο, ενώ παράλληλα εγκαταστάθηκαν εδώ Εβραίοι απο την Απουλία της Ιταλίας και τη Σικελία μέσω Αχρίδας και Ιωαννίνων[9]. Στο νέο κράμα των αλλόγλωσσων Εβραίων της πόλης σταδιακά υπερίσχυσαν και αφομοιώθηκαν απο τους υπόλοιπους οι παραδόσεις των Σεφαραδιτών, αν και δεν ήταν πιθανώς η πλειοψηφία. Μέχρι τον 20ο αι. και την εξαφάνισή τους, οι Εβραίοι της Καστοριάς ήταν ισπανόφωνοι και διατηρούσαν το σεφαραδίτικο τυπικό στην Συναγωγή. Βέβαια, στις εμπορικές συναναστροφές τους μιλούσαν την ελληνική και την τουρκική γλώσσα. Με την εγκατάστασή των Εβραίων συγκροτήθηκε και η τρίτη εθνοτική ομάδα (μιλέτι) που επρόκειτο να συμβιώσει με τις άλλες δύο καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, συμπληρώνοντας το θρησκευτικό και εθνολογικό μωσαϊκό  της πόλης. Κάθε μιλέτι είχε την δική του κοινότητα, μια σχετική αυτονομία και έπαιρνε αποφάσεις για τα εσωτερικά του ζητήματα. Φρόντιζε για την ανοικοδόμηση και συντήρηση των κοινοτικών ή λατρευτικών του κτισμάτων, μεριμνούσε για τις αδύναμες οικογένειες της κοινότητας, οργάνωνε την είσπραξη των φόρων και δίκαζε τις καθημερινές αντιδικίες των μελών του. 
Η αποπομπή των Εβραίων από την Ισπανία. Αντίγραφο έγχρωμης λιθογραφίας
του βρετανού ζωγράφου Σ.Α Χάρτ (1910)
    
    Το 1688 η πόλη δέχεται τους τελευταίους Εβραίους εποίκους απο το Βελιγράδι και την Ουγγαρία, που κατακτήθηκε απο τους Οθωμανούς. Επίσης, στα τέλη του 17ου αι. αρκετοί απο τους Εβραίους της πόλης ασπάστηκαν την αιρετική κίνηση του ρωμανιώτη ραββίνου Σαμπετάι Σεβί[10], ο οποίος κήρυττε πως είναι ο πολυαναμενόμενος Μεσσίας της εβραϊκής θρησκείας. Με την μεταστροφή του Σαμπετάι στον Ισλαμισμό πολλοί καστοριανοί Εβραίοι απογοητευμένοι και ντροπιασμένοι στα μάτια των ομόθρησκών τους μετοικούν στο Μοναστήρι και τη Θεσσαλονίκη με ηγέτη τον ραββίνο της πόλης Σεμπαγιά μπεν Μόζες Μάγιο[11]. Έτσι, μειώνεται ο πληθυσμός των Εβραίων της πόλης και σταθεροποιείται ως τον 19ο αι. γύρω στα 1000 άτομα[12], δηλαδή περίπου το 1/10 των κατοίκων της πόλης, ενώ παρατηρείται στροφή προς τον συντηρητικό ιουδαϊσμό.


Οικονομικές δραστηριότητες 
Σωζόμενο εβραϊκό κατάστημα στην οδό Μητροπόλεως
    Οι έμποροι Εβραίοι με την εγκατάστασή τους στην Καστοριά τόνωσαν τους εμπορικούς δεσμούς της πόλης με σημαντικά αστικά ευρωπαϊκά κέντρα όπωςη Βιέννη, το Βελιγράδι, η Βουδαπέστη, η Λειψία, η Δρέσδη, η Τεργέστη, η Βενετία και η Αυλώνα. Αναδείχθηκαν εδώ και σπουδαίες φυσιογνωμίες στον οικονομικό τομέα που αξιοποιήθηκαν απο τους Οθωμανούς σε ανώτερες θέσεις, όπως ο Ισαάκ ντε Μάγιο. Οι Έλληνες τεχνίτες γούνας αξιοποίησαν αυτές τις διασυνδέσεις των συντοπιτών τους Εβραίων  και εξήγαγαν στο εξωτερικό γούνες και δέρματα. Υπάρχει βέβαια και η μάλλον αστήριχτη εκδοχή πως τη γουνοποιία στην Καστοριά την έφεραν η Σεφαραδίτες Εβραίοι απο άλλες ευρωπαϊκές πόλεις[13]. Πάντως οι Εβραίοι ασχολήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά με το εμπόριο, ενώ υπάρχουν σπάνιες και μεμονωμένες αναφορές γεωργών. Αξιοποίησαν στο έπακρο τα προνόμια που τους παραχωρούνταν απο τον σουλτάνο, όπως η ειδική φορολόγηση, η ελευθερία εμπορικών μετακινήσεων και η απαλλαγή απο την στρατολόγηση των γενίτσαρων[14]. Αρκετοί πλούτισαν και έκτισαν μακεδονίτικα αρχοντικά στην πόλη, παρόμοια με αυτά των Ελλήνων. Όμως, δεν ήταν πλούσιοι όλοι οι Εβραίοι. Οι περισσότεροι ήταν περιφερόμενοι μικροπωλητές σε παζάρια της περιοχής και εμποροπανηγύρεις σε όλη τη Μακεδονία. Κατα τον 19ο αι. άνοιξαν τα καταστήματά τους αρχικά στην Πάνω Αγορά (Τσαρσί) γύρω απο τη σημερινή πλατεία Ομονοίας και αργότερα στην Κάτω Αγορά αλλά και το Άργος Ορεστικό (περιοχή Εβραιομάγαζα). Έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην δημιουργία της προίκας των νέων κοπέλων και πολλές φορές πουλούσαν τα εμπορεύματά τους με δόσεις. Ενδεικτικά, τα συνηθέστερα προϊόντα που εμπορευόταν ήταν υφάσματα, υαλικά, τρόφιμα, αποικιακά και ψιλικά[15].  Αξιοσημείωτη είναι η εγκατάστασή τους αποκλειστικά μέσα στην πόλη και όχι τα χωριά της περιοχής. Ο λόγος έχει να κάνει με το γεγονός πως ως έμποροι ανήκαν στην αστική τάξη, δεν είχαν αναπτύξει αγροτικό υπόβαθρο και θα ήταν σχεδόν αδύνατη η επιβίωσή τους σε μικρούς οικισμούς. Στις αρχές του 19ου αι. οι Εβραίοι, όπως όλοι οι υπόλοιποι υπόδουλοι, φορολογούνται βαριά από τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων, ο οποίος κατέστησε υπό την κυριαρχία του την Καστοριά.


Η εβραϊκή συνοικία
Όψη και κάτοψη της συναγωγής ''Αραγωνία''
στην Καστοριά (σχέδιο Π. Τσολάκη)
  Οι πρώτοι Ρωμανιώτες Εβραίοι που μετοίκησαν στην πόλη κατα τη Βυζαντινή Εποχή δεν γνωρίζουμε σε ποια συνοικία της πόλης εγκαταστάθηκαν. Μια πιθανή εικασία είναι να κατοίκησαν, ως έμποροι που ήταν, κοντά στην αγορά της πόλης. Η αγορά της πόλης στη Βυζαντινή Εποχή βρισκόταν κατα πάσα πιθανότητα στο σημείο όπου βρισκόταν και τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, δηλαδή την περιοχή πέριξ της σημερινής πλατείας Ομονοίας και το τέλος της οδού Μητροπόλεως. Χωρίς βέβαια να υπάρχουν σχετικές αναφορές, οι πρώτοι Εβραίοι πιθανώς εγκαταστάθηκαν στο σημείο όπου βρέθηκαν και οι επόμενοι. Οι μεταγενέστεροι αυτοί ισπανόφωνοι και ιταλόφωνοι Εβραίοι του 15ου αι. έκτισαν μαζικά τις οικίες τους έξω απο τα εσωτερικά τείχη της πόλης στην συνοικία της αγοράς (Τσαρσί), που πήρε την ονομασία Εβραιομαχαλάς (Οβριομαχαλάς). Βρισκόταν στο μέσο των Οθωμανών που κατοικούσαν μέσα στο κάστρο και των Ελλήνων που είχαν εκτοπιστεί πιο ανατολικά στη  χερσόνησο της λίμνης. Η γειτνιάζουσα ελληνική ενορία πήρε το προσωνύμιο Παναγία Εβραΐδα, αν και είναι αφιερωμένη στη Ζωοδόχο Πηγή.    

Η συναγωγή ''Αραγωνία'' στην περιοχή της πλατείας Ομονοίας
   Αρχικά, το ετερόκλητο σύνολο των Εβραίων της πόλης είχε ανεγείρει 4 συναγωγές: μια ελληνόφωνων Ρωμανιωτών, μια ισπανόφωνων Σεφαραδιτών,μια ιταλόφωνων και μια ισπανόφωνων απο την Πορτογαλία. Αυτές καταστράφηκαν το 1719 απο πυρκαγιά. Το 1750 ανοικοδομείται μια νέα η οποία πάλι γίνεται παρανάλωμα του πυρός. Δεν υπάρχουν στοιχεία για εμπρησμό, μάλλον πρόκειται για ατυχήματα που συχνά συνέβαιναν στις πυκνοδομημένες συνοικίες όπου υπήρχαν οικίες με ξύλινο σκελετό. Το 1830 κτίζεται η τελευταία συναγωγή που ονομάστηκε Αραγωνία απο την ισπανική επαρχία[16], η οποία βρισκόταν στον σημερινό ανοιχτό χώρο της οδού Πλάτωνος, δίπλα στην πλατεία Ομονοίας. Ήταν ένα τετράγωνο θολωτό κτίσμα με αυλόγυρο, που είχε προσκολλημένο δίπλα του έναν μικρότερο δίπατο χώρο για την καθημερινή προσευχή με τον γυναικωνίτη και εκατέρωθεν ένα μικρό γυναικείο λουτρό τελετουργικού χαρακτήρα. Η συναγωγή διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του ’50, οπότε καταδεφίστηκε. Παραπλεύρως, υπήρχε ένα μικρό κτίσμα που στέγαζε την βιβλιοθήκη, όπου γινόταν θεολογικές συζητήσεις των ραββίνων, μαζί με τα γραφεία συνεδρίασης της κοινότητας. Όπισθεν της συναγωγής κτίστηκε το 1892 το Ισραηλίτικο Δημοτικό Σχολείο, ένα τριώροφο, τεράγωνης κάτοψης νεοκλασσικό κτίσμα, που στέγαζε και το νηπιαγωγείο. Μέχρι τότε υπήρχε στην ίδια θέση η θρησκευτική εβραϊκή σχολή Ταλμούδ Τορά. Το κτίριο φιλοξένησε μεταπολεμικά παράρτημα του Β’ Δημοτικού Σχολείου Καστοριάς και προσκοπικές ομάδες μέχρι την κατεδάφισή του το 1960[17]. Τελειώνοντας με τα κοινοτικά εβραϊκά κτίσματα αναφέρεται η ύπαρξη ενός πρώιμου νεκροταφείου κοντά στην πόλη που εγκαταλείφθηκε αρκετά νωρίς και ένα μεταγενέστερο στην περιοχή της Ντόπλιτσας[18] στο σημείο όπου βρίσκεται το σημερινό γηροκομείο της πόλης.     
Στο βάθος διακρίνεται το μακεδονίτικης
τεχνοτροπίας αρχοντικό Μιρκάδο
   Γενικά, η συνοικία των Εβραίων δεν διέφερε ουσιαστικά απο τις υπόλοιπες γειτονιές της πόλης. Απλά ίσως ήταν κάπως πιο παραμελημένη σε σχέση με άλλες. Οι δρόμοι της στενοί και φιδωτοί, αρκετές φορές σκοτεινοί και λασπώδεις, ενώ η υγρασία και η δυσοσμία ήταν έντονες[19]. Πάντως εδώ δεν υπήρχε γκέτο, η ζωή ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τη ζωή στην υπόλοιπη πόλη. Αν και όλα τα εβραϊκά σπίτια ήταν συγκεντρωμένα σε μια περιοχή, τα ακραία όρια της συνοικίας ήταν αρκετά συγκεγχυμένα. Παρεμβάλλονταν μεταξύ τους αρκετές ελληνικές οικίες, καταστήματα και 5 χριστιανικές εκκλησίες. Η συνοικία περιλάμβανε στις αρχές του 20ου αι. περίπου 140 κτίσματα μεταξύ των οποίων οικίες και καταστήματα. Τα περισσότερα ήταν μικρές λαϊκές κατοικίες, άναρχα δομημένες, όπως εξάλλου όλα σχεδόν τα υπόλοιπα κτίσματα της πόλης. Υπήρχαν όμως και μεγάλα αρχοντικά εύπορων Εβραίων είτε σε μακεδονίτικο είτε μεταγενέστερα σε νεοκλασσικό στυλ, όπως των Σομαλιά, Χ. Μιρκάδο, Τ. Αλπμάλα, Μ. Πιτσιρίλο και Μ. Κοέν[20]. Πυρήνας της συνοικίας ήταν σαφώς η θέση όπου βρίσκονταν η συναγωγή με τη βιβλιοθήκη και το σχολείο, ενώ η σημερινή πλατεία Ομονοίας δεν υπήρχε καθώς ήταν δομημένη με μικρά, ξυλόπηκτα καταστήματα. 


Το εβραϊκό νεκροταφείο που βρισκόταν στη θέση του σημερινού γηροκομείου και στρατιωτικού πρατηρίου












πηγές εικόνων 
W. Hutchinson, Hutchinson's History of the Nations, vol. II, Hutchinson & company, London, 1914
M. Molho, Histoire des Israelites de Castoria, Thessaloniki, 1938
Π. Τσαμίσης, Η Καστοριά και τα μνημεία της, τύποις Αλευρόπουλου, Αθήναι , 1949
Π. Τσολάκης, Η εβραϊκή συνοικία της Καστοριάς, Δεδούσης, Θεσσαλονίκη, 1994
Λ. Παπάζογλου (επιμ. Γ. Γκολομπίας / Κ. Αντωνιάδης), Φωτογραφικά πορτραίτα από την Καστοριά και την περιοχή της την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα, Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, Θεσ/νίκη, 2005
προσωπικό αρχείο
panoramio.com 



[1]  M. Molho, Histoire des Israelites de Castoria, Thessaloniki, 1938
[2]  ο.π, σ. 9, 10                                                                   
[3]  N. Stavroulakis / T. DeVinney, Jewish sites and Synagogues in Greece, Talos, Athens, 1993, σ. 239
[4] A. Wharton-Epstein, Frescoes of the Mavriotissa near Kastoria. Evidence of Millenrianism and Antisemitism in the wake of the first Crusade, Gesta 21 (1982), σ. 21-29
[5]  Ο Τοβίας μπεν Ελιέζερ (1050-1108) γεννήθηκε στην Καστοριά και ήταν ραββίνος, συγγραφέας και ποιητής. Ανήκε στη σχολή των ‘’ομιλητικών σχολιαστών’’ ραββίνων που ανέλυαν τη Βίβλο με παραδείγματα και αφηγήσεις παρόμοιων με τις χριστιανικές παραβολές. Το 1096 γίνεται ραββίνος στη Θεσσαλονίκη, όπου ιδρύει ραββινική σχολή και ζει μέχρι το τέλος της ζωής του. Βλέπε σχετικά: M. Molho, Histoire des Israelites de Castoria, Thessaloniki, 1938, σ. 11, 12
A. Sharf, Byzantine Jewry from Justinian to the Fourth Crusade, Rouledge & Paul, London, 1971, σ.  122-139
[6] M. Molho, Histoire des Israelites de Castoria, Thessaloniki, 1938, σ. 20-22
   Θ. Παπαστρατής, Στάχτες και δάκρυα στη λίμνη...Ιστορία των Εβραίων της Καστοριάς, ΚΙΣ Ελλάδος, Αθήνα, 2010, σ. 22, 23
[7]  ο.π, σ. 58-70
   Θ. Παπαστρατής, Γειτονιές της Κωνσταντινούπολης, Τσουκάτου, Αθήνα, 2003, σ. 37
[8]   Οι Σεφαραδίτες είναι μια υποομάδα Εβραίων που εγκαταστάθηκαν στην Ιβηρική Χερσόνησο και εκδιώχθηκαν μαζικά γύρω στο 1500. Η ονομασία αυτή προέρχεται απο τη λέξη Σεφαράδ, που αποτελεί την παλιά βιβλική ονομασία της εβραϊκής γλώσσας για την Ισπανία. Μιλούσαν τη Λαντίνο, μια διάλεκτο Καστιλλιάνικων Ισπανικών με πολλά εβραϊκά στοιχεία.
[9]  M. Molho, Histoire des Israelites de Castoria, Thessaloniki, 1938, σ. 23, 24
    εφ. Καστοριά, φ. 765 (31.7.38)
[10]  Ο Σαμπετάι Σεβί (1626-1676) γεννήθηκε στη Σμύρνη απο Ρωμανιώτες Εβραίους γονείς και σε μικρή ηλικία αποκτά την καθιερωμένη εβραϊκή μόρφωση. Ο χαρακτήρας ως νέου διακρίνεται απο ενδιαφέρον για τη θρησκεία και μια ιδιαίτερη φιλοδοξία, ενώ μερικές πηγές πιθανολογούν μανιοκαταθλιπτικές τάσεις. Επηρεασμένος απο χιλιαστικές και μεσσιανιστικές θεωρίες διαδίδει τη φήμη πως είναι ο αναμενόμενος Μεσσίας των Ιουδαίων. Εξορίζεται απο τη Σμύρνη και κάνει μια μεγάλη προσυλητιστική περιοδεία σε Κωνσταντινούπολη, Θεσσαλονίκη, Κάϊρο και Ιερουσαλήμ. Φυλακίζεται απο τους Οθωμανούς και ασπάζεται τον Ισλαμισμό ώστε να γλυτώσει. Οι περισσότεροι απο τους ακόλουθούς του αποσκιρτούν, αλλά περίπου 400 οικογένειες τον ακολουθούν σε μια ιδιότυπη τουρκοεβραϊκή αίρεση (Ντονμέδες). Παίρνει τον οθωμανικό τίτλο του Εφέντη και πεθαίνει στην Πόλη.
Βλέπε σχετικά:
G. Scholem, Sabbatai Sevi: The mystical Messiah 1626-1676, Routledge & Kegan Paul, London, 1973
J. Freely, The lost Messiah. In search of the mystical Rabbi Sabatai Sevi, Overlook Press, New York / Woodstock, 2003
Σ.Α Φλωρεντίν, Σαμπετάι Σεβί, Χρονικά, φ. 230 (Νοε - Δεκ 10), ΚΙΣ Ελλάδος, σ. 9-11
[11]  J. Freely, The lost Messiah. In search of the mystical Rabbi Sabatai Sevi, Overlook Press, New York / Woodstock, 2003, σ. 151, 171, 177
  Θ. Παπαστρατής, Στάχτες και δάκρυα στη λίμνη...Ιστορία των Εβραίων της Καστοριάς, ΚΙΣ Ελλάδος, Αθήνα, 2010, σ. 26, 27
[12]  Ν. Σχινάς, Οδοιπορικαί σημειώσεις Μακεδονίας και Ηπείρου, Εν Αθήναις, 1886, σ. 118, 119
[13]  M. Molho, Histoire des Israelites de Castoria, Thessaloniki, 1938, σ. 32
[14] Μ.Α Epstein, The Ottoman Jewish Communities and their role in the fifteenth and sixteenth centuries, Islamkundliche Untersuchungen, τ. 56, Freiburg, 1980, σ. 105, 153
[15]  M. Molho, Histoire des Israelites de Castoria, Thessaloniki, 1938, σ. 35, 36
     Μ. Βέργου-Γκαμπέση, Οι Εβραίοι της Καστοριάς, Χρονικά, φ. 147 (Ιαν - Φεβ 97), ΚΙΣ Ελλάδος,σ. 6,7
     Θ. Παπαστρατής, Στάχτες και δάκρυα στη λίμνη...Ιστορία των Εβραίων της Καστοριάς, ΚΙΣ Ελλάδος, Αθήνα, 2010, σ. 42-45
[16]  Μ. Molho, Histoire des Israelites de Castoria, Thessaloniki, 1938, σ. 78-80
[17]  N. Stavroulakis / T. DeVinney, Jewish sites and synagogues of Greece, Talos Press, Athens, 1992, σ. 240-242
     Π. Τσολάκης, Η εβραϊκή συνοικία της Καστοριάς, Δεδούσης, Θεσσαλονίκη, 1994, σ. 18, 19
     Θ. Παπαστρατής, Στάχτες και δάκρυα στη λίμνη...Ιστορία των Εβραίων της Καστοριάς, ΚΙΣ Ελλάδος, Αθήνα, 2010, σ. 37-40
     Π. Τσολάκης, Η αρχιτεκτονική της παλιάς Καστοριάς, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2009, σ. 154-161
[18]  Μ. Molho, Histoire des Israelites de Castoria, Thessaloniki, 1938, σ. 88-91
[19]  ο.π, σ. 87
[20]  Π. Τσολάκης, Η αρχιτεκτονική της παλιάς Καστοριάς, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2009, σ. 149-154 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σχόλια με υβριστικό ή προσβλητικό περιεχόμενο δεν θα δημοσιεύονται

Back to Top